Γράφει η Σοφία Αγραπίδη
Πολλά επαγγέλματα που υπάρχουν στις μέρες μας έχουν ρίζες που φτάνουν στα χρόνια της αρχαιότητας. Ένα απ’ αυτά είναι ο πραματευτής ή γυρολόγος, ο πλανόδιος έμπορος. Η ιστορία αυτών των επαγγελματιών ταξιδεύει στα χρόνια μέσω διάφορων λαογραφικών και ιστορικών πηγών, μέσω της δημοτικής ποίησης που περιλαμβάνει πολλά τραγούδια και στιχάκια. Το πιο γνωστό τραγούδι βέβαια είναι αυτό με τον ομώνυμο τίτλο που τραγούδησε ο αείμνηστος Νίκος Ξυλούρης, σε στίχους Κώστα Μουντάκη.
Ο πραματευτής
Κουβαρίστρες, βελονάκια,
ψιλολόγια ένα σωρό
πήρα δρόμους και σοκάκια
την αγάπη μου να βρω.
Σε μια γειτονιά
είχα μια αγαπητικιά
δέκα χρόνια πάνε τώρα
που δεν την ξανάδα πια.
Μαντηλάκια, τσιμπιδάκια,
πραματιές πολλώ λογιώ
τον πλανόδιο θα κάνω
ίσως και την ξαναβρώ….
Εδώ βλέπουμε πως η ανάγκη του συγκεκριμένου πραματευτή γι’ αυτή τη δουλειά ήταν ο έρωτας. Σε άλλες περιπτώσεις οι άνδρες (γυναίκες σίγουρα συναντούσαμε κατά τη δεκαετία του ΄70 με ΄80 οι οποίες φορτωμένες με είδη προικός συνήθως, περνούσαν απ΄ τα χωριά όπου είχαν την πελατεία τους) ακολουθούσαν το δρόμο του πραματευτή από μια εσωτερική επιθυμία να φύγουν από τη στερημένη ζωή του τόπου τους, γιατί ήταν μαγεμένοι απ΄ όσα είχαν ακούσει για τις μεγαλουπόλεις όπου θα μπορούσαν να επισκέπτονται με τη δυνατότητα των περιηγήσεων, καθώς ήθελαν να γνωρίσουν άλλους ανθρώπους, να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους.Στην αρχαιότητα όταν τελούνταν οι μεγάλες θρησκευτικές εορτές (Ολύμπια, Ίσθμια, Παναθήναια, Θεσμοφόρια, Διονύσια, Αμφικτυονίες) καθώς και στους διάφορους αγώνες της εποχής , με την ευκαιρία της έλευσης πλήθους κόσμου, έβρισκαν ευκαιρία οι έμποροι να εργαστούν.Η Κωνσταντινούπολη στα χρόνια του Ιουστινιανού (6ος αι μ.Χ) αποτελούσε το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο του κόσμου και στα παζάρια της οι πραματευτές είχαν μια πολυποίκιλη συλλογή ειδών από ονομαστά μεταξωτά υφάσματα και πολύτιμες πέτρες μέχρι θεσπέσια αρώματα. Ίδια εικόνα αιώνες αργότερα συναντούσαν οι άνθρωποι και στα πανηγύρια με ονομαστό του Αγίου Δημητρίου της Θεσσαλονίκης που κρατούσε δέκα μέρες. Στη χρονική περίοδο του μεσαίωνα οι πραματευτές είχαν τον κεντρικό ρόλο στα πανηγύρια που γίνονταν σχεδόν σε όλες τις περιοχές , σε κάποιες κρατούν ως τις μέρες μας (είναι κι αυτά στις εκδηλώσει που κατέστρεψε η κατάρα του ιού..) όπως στο Μυστρά.
Την ιδιότητα του πραματευτή εννοείται πως δεν την είχαν μόνο οι Έλληνες αλλά οι Τούρκοι και οι Εβραίοι. Ήταν οι κύριοι εκπρόσωποι του εμπορίου. Ξακουστές εκδηλώσεις όπου λάμβαναν μέρος οι πραματευτάδες ήταν το πανηγύρι της Αρκαδιάς, του Μυστρά όπως προέγραψα, της Καισαριανής, της Ρούμελης, της Τατάρνας (περιοχή Αχελώου), του Άη Συμιού (περιοχή Μεσολογγίου) , της θράκης, της Κακάβας (αναφέρεται στον ΔΩΔΕΚΑΛΟΓΟ ΤΟΥ ΓΥΦΤΟΥ του Κωστή Παλαμά), τα παζάρια της Αθήνας, των Ιωαννίνων, της Κωνσταντινούπολης, τα μπεζεστένια της Σμύρνης, ακόμη και με καραβάνια ταξίδευαν.Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο η ιστορία του εμπορίου είναι ένα από πιο θαυμαστά κεφάλαια στην ιστορία της ανθρωπότητας. Μάλιστα πριν χρησιμοποιηθούν τα ζώα για τη μεταφορά των πραματευτάδων και των ειδών, οι ίδιοι τα μετέφεραν αφού τα φορτώνονταν στην πλάτη τους, κάτι που απεικονίζεται σε πολλές αιγυπτιακές τοιχογραφίες.Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας οι πραματευτάδες κινδύνευαν από τους κλέφτες ή χαραμήδες, συμμορίες δηλαδή που τους περίμεναν σε διάφορα περάσματα για να βιαιοπραγήσουν και να τους πάρουν τα εμπορεύματα και τα χρήματα.
Σχετικοί δημοτικοί στίχοι
«Πραγματευτής κατέβαινε από τα κορφοβούνια
σέρνει μουλάρια δώδεκα και μούλες δεκαπέντε
και κλέφτες τον απάντησαν καταμεσής του δρόμου»
Με τον καιρό οι μετακινούμενοι έμποροι άρχισαν να χρησιμοποιούν άμαξες που σύμφωνα με τον Ειρηναίο Ασώπιο λόγια και δημοσιογράφο της εποχής, τις προτιμούσαν περισσότερο από το τρένο στο οποίο συνέβαιναν εκτροχιασμοί και ατυχήματα. Σημαντική μετακίνηση των πραματευτάδων για τις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού προκειμένου να γλυτώσουν τα μαρτύρια της σκλαβιάς, παρατηρήθηκε κατά τον 16ο,17ο,18ο αιώνα.
Η θέση τους ήταν σημαντική στον αγώνα του 1821 και σύμφωνα με πηγές οι πραματευτάδες της Πόλης ήταν τα πρώτα θύματα της τουρκικής θηριωδίας.
Κλείνω με μια όμορφη εικόνα από την Αθήνα των αρχών του 20ου αιώνα όπως την έχω διαβάσει σε περιγραφή χειρόγραφου σημειώματος συγγενικού μου προσώπου «Στην Αθήνα οι πραματευτάδες όπως τους έλεγαν εκτός από την οδό Αιόλου όπου κατά κάποιο τρόπο βρίσκονται και σήμερα, γυρνούσαν όλες τις γειτονιές των συνοικιών..και διαλαλούσαν την πραμάτεια τους, με την ατμόσφαιρα να λούζεται στο πυρόξανθο χρώμα εκείνης της ώρας».
Οι εικόνες και οι ιστορίες σχετικά με τους πραματευτάδες είναι πολλές. Αξίζει να γνωρίζουμε , να μαθαίνουμε…κι όπως πάντα επιβεβαιώνεται ότι μέλλον χωρίς παρελθόν δεν υπάρχει. Γι’ αυτό προχωράμε μπροστά αλλά δεν ξεχνάμε τις ρίζες σε κανέναν τομέα.
