Γράφει ο Γεώργιος Κουρκούτας
(Φιλόλογος- Συγγραφέας)
Ο Σεπτέμβριος του 1821 θα είναι καθοριστικός για τις εξελίξεις στην Πελοπόννησο. Στις 23 του μηνός, μετά από πολύμηνη Πολιορκία, πέφτει στα χέρια των Ελλήνων επαναστατών η Τριπολιτσά. Ήταν η έδρα και το κέντρο της Τουρκικής εξουσίας στον Μοριά, το σχέδιο του Κολοκοτρώνη είχε πετύχει και η αυτοπεποίθηση των μαχητών έφτασε στα ύψη.
Ωστόσο, παρέμεναν «ανοικτές πληγές» σε άλλα μέτωπα. Στις 23 Σεπτεμβρίου, την ίδια ημέρα που η Τρίπολη ελευθερώνεται, τα τουρκικά πλοία καίνε το Γαλαξίδι και το εξαφανίζουν ως ναυτική δύναμη. Όλη αυτή η αρνητική πορεία έχει βάση την αποτυχία των Ελλήνων να εξαφανίσουν την παρουσία των Τούρκων στην Πάτρα (όπου θα μείνουν εκεί, παρά τις προσπάθειες των Επαναστατών, ως το 1828!). Ο Τουρκικός στόλος είναι παρών στην περιοχή των Πατρών και του Ιονίου και απειλούσε την Επανάσταση.
Όλα θα αλλάξουν μετά την συγκρότηση ενιαίου στόλου από Ύδρα και Σπέτσες, στα μέσα Αυγούστου και τον Σεπτέμβριο του1821. Χώρος δράσης του θα γίνει και το Ιόνιον. Εντός του Σεπτεμβρίου ο ενωμένος Ελληνικός αυτός στόλος θα περάσει τις ακτές της νοτίου Πελοποννήσου και θα βρεθεί αντιμέτωπος με τον Τουρκικό. Η πρώτη μεγάλη επαφή θα γίνει στην θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κατακόλου και εκβολών Αλφειού ποταμού, όπου θα λάβει χώρα στις 30 Σεπτεμβρίου 1821 η περίφημη Ναυμαχία του Κατακόλου.
Η πορεία του Ελληνικού στόλου
Από τα μέσα Σεπτεμβρίου πρώτα τα Υδραίικα και ακολουθούν λίγο μετά αυτά των Σπετσών. Ο τουρκικός στόλος υπό τον Ισμαήλ Γιβραλτάρ, μετά από διαταγή του Καρά Αλή, ήταν ήδη ενώπιον της Ζακύνθου αποτελούμενος από 92 πλοία. Σε αυτά καλούνται να σταθούν με αποφασιστικότητα 32 πλοία του στόλου των δύο νησιών μας. Δίπλα στον έμπειρο Ιάκωβο Τομπάζη στέκεται σαν συναρχηγός ο Ανδρέας Μιαούλης.
Ο Ηλείος Ιστορικός Διονύσιος Κόκκινος τονίζει για το γεγονός αυτό: «πρώτην φοράν από της ενάρξεως της επαναστάσεως, ο Υδραίος πλοίαρχος, δια την αξίαν και την ικανότητά του του οποίου υπήρχεν εις την Ύδραν κοινή εκτίμησις, επεδίδετο εις τον αγώνα…. Ήδη προσφέρετο εις την μάχιμον υπηρεσίαν. Ήτο η αρχή ενός ενδόξου σταδίου και των λαμπρών σελίδων του κατά θάλασσαν ελληνικού αγώνος».
Ο ελληνικός στόλος προσεγγίζει το Γύθειο και την Ελαφόνησο, ενώνεται σε κοινό σχηματισμό και εφοδιάζεται….
Την Τετάρτη 28 Σεπτεμβρίου ήδη τα ελληνικά πλοία βρίσκονται εντός του Ιονίου πελάγους. Η αριθμητική υπεροπλία των Τούρκων έκανε τους Έλληνες ηγήτορες να μην επιδιώκουν την κατά παράταξιν σύγκρουση σε ανοικτό πέλαγος.
Χωρίς όμως να φύγουν από την θέση τους, για αυτό και κινήθηκαν βόρεια, από Πύλο, το Νεόκαστρο, προς Κατάκωλο και Ζάκυνθο, κοντά στις ακτές, για να μην μπορούν να πλησιάσουν οι εχθροί. Το σχέδιο των Ελλήνων ηγετών ήταν σαφές. Και θα τους οδηγούσε και σε άλλες Νίκες στο μέλλον.
Σύντομη καταγραφή των πολεμικών γεγονότων
Οι Έλληνες παρακολουθούν από κοντά τον εχθρικό στόλο. Όταν ήλθαν σε επαφή εκ του μακρόθεν οι 2 Στόλοι, ήταν εμφανής η υπεροπλία των Τούρκων, που είχαν επιστρατεύσει τον στόλο τους για να καταπνίξουν την Επανάσταση.
Ξημέρωνε Παρασκευή, 30 Σεπτεμβρίου 1821… Το πρωί εκείνο η σύρραξη γενικεύτηκε. Από πάνω ο πολυάριθμος Τουρκικός στόλος. Τα ελληνικά πλοία, παλιά εμπορικά πλοία, που έβαλαν αυτοσχέδιους μηχανισμούς οι ικανοί νησιώτες, που τα όπλισαν με μικρά αλλά με άριστους χειριστές πυροβόλα….
Όλοι είναι στις θέσεις τους…… Κάθε κίνηση μετράει, κάθε λάθος πληρώνεται ακριβά….
Το Ιόνιο είναι πιο βαθιά θάλασσα από το Αιγαίο, εκεί που εδρεύουν οι Υδραίοι και οι Σπετσιώτες…. Αλλά η περιοχή δεν έχει χώρους για λιμάνια ή για θαλάσσια καταφύγια. Έχει μια απέραντη αμμουδιά, που θα την αξιοποιήσουν ως πλεονέκτημα οι έμπειροι Έλληνες ναυτικοί…. Με πιο μικρό βάθος στο κήτος τα πλοία τους, σε σχέση με τα βαριά τουρκικά πολεμικά….
Στρέφουν τα πλοία τους προς την αμμώδη παραλία, όπου δεν τολμούν να προσεγγίσουν οι Τούρκοι ναυτικοί, διότι ξέρουν ότι θα πέσουν στην Ελληνική παγίδα.
Μία κίνηση λανθασμένη αρκούσε για να υπάρξει και απώλεια. Το πλοίο του σπετσιώτη Μέξη, με πλοηγό τον υιό του Θεόδωρο, πέφτει σε αμμώδη παραλία. Οι ναύτες του το εγκαταλείπουν, βλέποντας ότι δεν μπορεί να επανέλθει. Είναι ένα γεγονός που στενοχωρεί τους Έλληνες, αλλά και τους πεισμώνει για το μέλλον….. Να μην δώσουν άλλη ευκαιρία στον εχθρό….
Το τέχνασμα του Μπόταση….Ο σωτήριος καπνός που έκρινε το αποτέλεσμα….
Ο Σπετσιώτης Μπότασης θα κάνει μία κίνηση που θα αλλάξει τις ισορροπίες και θα αποδείξει ότι τους πολέμους τους κερδίζει τόλμη και η ευφυΐα. Θα στείλει ανθρώπους του να μαζέψουν από την κοντινή παραλία μεταξύ Πύργου και Επιταλίου, στις εκβολές του ποταμού Αλφειού, χλωρά κλαδιά……
Βάζουν φωτιά στην νάβα του. Σε λίγο ο καπνός, που βγαίνει από τα καμένα κλαριά, θα είναι τόσο έντονος, που θα καλύψει τον ορίζοντα. Βοηθά και η άπνοια, για να δημιουργηθεί το προπέτασμα που θα επιτρέψει την προς βορράν κίνηση των ελληνικών πλοίων…. Η νάβα του Νικολάου Μπόταση θα γίνει ένας δαυλός Ελευθερίας και Πίστης για όλα τα πληρώματα.
Και θα κάνει τους εχθρούς να διστάσουν…..
Παράλληλα, ο Ανδρέας Μιαούλης, με δικές του διαταγές και την γνωστή του τόλμη, θα επιτεθεί σε μεγάλο τουρκικό (αλγερινό) πλοίο, για να προκαλέσει τον κατάλληλο αντιπερισπασμό. Μία κίνηση θα επιτρέψει την ελληνική πορεία χωρίς απώλειες, μέσα από πολυάριθμα πλοία των Τούρκων.
Η θαλάσσια περιοχή του Ιονίου θα είναι πλέον ένας χώρος ευνοϊκός και για τα ελληνικά πλοία, που θα πετύχουν την διατήρηση των επαναστατικών εστιών….
Η σημασία των γεγονότων που συνδέονται με την Ναυμαχία του Κατακόλου
Η Ναυμαχία του Κατακόλου θα καταγραφεί ως γεγονός από την επίσημη Ιστορία του ΓΕΝ, ενώ τα τελευταία χρόνια (με πρωτοβουλία της Ε.Α.Α.Ν. Ηλείας και τοπικών φορέων, όπως του Δήμου Πύργου) θα αναδειχθεί Θα παρουσιάσουμε περιληπτικά μερικά συμπεράσματα που προκύπτουν από την ελληνοτουρκική σύγκρουση στις ακτές της Ηλείας, στα τέλη Σεπτεμβρίου 1821, όπως προκύπτουν από την μελέτη πηγών και ιστορικής καταγραφής.
1.Θα είναι μία ακόμη απόδειξη (αυτή η Ελληνική επιτυχία να διέλθουν τα ελληνικά πλοία μέσα από τους πάνοπλους Τούρκους) ότι στην θάλασσα το 1821 μεγάλο βάρος θα έχει και η ναυτοσύνη των Ελλήνων, η ευρηματικότητά τους να επιβληθούν, να επιζήσουν και να στηρίξουν το δύσκολο εγχείρημα επικράτησης του Αγώνος.
2.Θα είναι αυτές οι επιχειρήσεις το «βάπτισμα του πυρός» για τον Ανδρέα Μιαούλη, που στο εξής θα πρωταγωνιστεί στις θαλάσσιες συγκρούσεις.
3.Ο Ελληνικός στόλος θα έχει παρουσία στην Δυτική Ελλάδα και αυτό θα έχει εξαιρετική βαρύτητα στο μέλλον. Οι Τούρκοι θα έχουν απέναντί τους έναν υπολογίσιμο εχθρό, που θα απειλήσει ακόμη και την Πάτρα (εντός του 1822), ενώ θα επιτρέψει να διατηρηθούν οι ανεφοδιασμοί σε περιοχές, όπως οι ακτές της Πελοποννήσου και το Μεσολόγγι.
4.Το κλίμα σε Ύδρα και Σπέτσες θα είναι θετικό, ενώ η αυτοπεποίθηση όλων θα οδηγήσει σε νέες τολμηρότερες προσπάθειες. Μέγα μέρος της Ελληνικής επιτυχίας του Αγώνος θα κριθεί στην θάλασσα.
