*Η ιστορία του “μαύρουχρυσού” στην Ηλεία
*”H σταφίδα για την Ελλάδα ήταν «ότι και ο καφές για τη Βραζιλία»
Γράφει ο Θεόδωρος Λάμπρος
(Ιστορικός και Οργανωτικός Υπεύθυνος
του Συλλόγου Φίλων Ιστορίας “Χαράλαμπος Βιλαέτης”
[email protected])
Η πριγκίπισσα σταφίδα, όπως την αποκαλούν πολλοί ιστορικοί, συντροφεύει τον άνθρωπο από τα πρώτα χρόνια του πολιτισμού. Ανακαλύφτηκε τυχαία όταν οι άνθρωποι δοκίμασαν από περιέργεια τα ξεραμένα σταφύλια στα αμπέλια. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές οι σταφίδες αναφέρονται ήδη από το 1490 π.Χ.
Μεταξύ 120-900π.Χ. αρχίζει η καλλιέργεια των πρώτων οργανωμένων αμπελιών και μαζί τους η παραγωγή σταφίδας.
Την εμπορεύτηκαν Σταυροφόροι, Ενετοί, Γενουάτες έμποροι και Φράγκοι κατακτητές, κάνοντάς την από νωρίς γνωστή στην Αγγλία και τη Δυτική Ευρώπη. Από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του νεοελληνικού κράτους, η καλλιέργεια της σταφίδας, λόγω της ζήτησης του προϊόντος στην ευρωπαϊκή και κυρίως την αγγλική αγορά άρχισε να παίρνει εντυπωσιακές διαστάσεις.
Έτσι, η σταφίδα απέκτησε μεγάλη σημασία σαν εξαγώγιμο προϊόν, με αποτέλεσμα την εντατικοποίηση της καλλιέργειάς της και τον εξαπλασιασμό των εκτάσεων σταφιδαμπέλου μέχρι το 1860.
Παρόλα αυτά η σταφιδική κρίση (1893 -1905) που εμφανίστηκε ως απόρροια της μονοκαλλιέργειας και της μονοεξαγωγής της σταφίδας, με δεδομένα τη γενική οικονομική δυσπραγία της χώρας (υπερδανεισμός και αδυναμία πληρωμών) και τις διεθνείς αντίξοες συγκυρίες (ύφεση ευρωπαϊκών οικονομιών, κλείσιμο γαλλικής αγοράς στην κορινθιακή σταφίδα) υπήρξε ένα από τα πιο σύνθετα φαινόμενα της ελληνικής ιστορίας στα τέλη του περασμένου αιώνα.
Ένας από τους νομούς στον οποίο η πριγκίπισσα σταφίδα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και αποτέλεσε το σημαντικότερο εξαγώγιμο προϊόν τον 19ο αιώνα ήταν ο νομός Ηλείας. Παρόλα ταύτα το προϊόν είχε πολυτάραχη ιστορία και οδήγησε σε εξέγερση έναν ολόκληρο τόπο.
(Συλλεκτική φωτογραφία από το Κατάκολο τα χρόνια που μεσουρανούσε το εμπόριο της σταφίδας).
Σταυροδρόμι του εμπορίου
της σταφίδας ο Πύργος
Τον 19ο και 20ό αιώνα η καλλιέργεια της σταφίδας αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στην Δυτική Ελλάδα, και κατά κύριο λόγο στην Αχαϊα και την Ηλεία. Η συγκέντρωση της καλλιεργήσιμης γης σε ολιγάριθμους κτηματίες, οι οποίοι νοίκιαζαν τα κτήματά τους στους γεωργούς με συχνά καταχρηστικούς όρους, είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη της τοκογλυφίας, την αύξηση των χρεοκοπιών και των κατασχέσεων και την αύξηση των τιμών σε πολλά βασικά προϊόντα στην πόλη του Πύργου.
Την εποχή εκείνη ο Πύργος εξελίχθηκε σε σταυροδρόμι του εμπορίου της σταφίδας γι’ αυτό και η κυβέρνηση φρόντισε να διορίσει τον γεωπόνο Π. Γεννάδιο στο γυμνάσιο του Πύργου. Από εκείνη την εποχή χρονολογείται και η εγκατάσταση του πρώτου προξενείου για να φτάσουν τελικά να διατηρούν οι περισσότερες σημαντικές εμπορικές χώρες όπως η Ιταλία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Νορβηγία, η Ολλανδία, η Αυστρία κ.ά.
(Πύργος Ηλείας, η σταφίδα μεταφέρεται με βαγόνια το 1918).
Καταλυτικός ο ρόλος του Α. Αυγερινού
για την ανάπτυξη του προϊόντος
Καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του εμπορίου της σταφίδας αποτέλεσε η πρωτοβουλία του Πύργιου βουλευτή Ανδρέα Αυγερινού σχετικά με την σιδηροδρομική ένωση του Πύργου με το επίνειο του Κατάκολο (Σιδηρόδρομος Πύργου – Κατακόλου, Σ.Π.Κ.)
Καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του εμπορίου της σταφίδας αποτέλεσε η πρωτοβουλία του Πύργιου βουλευτή Ανδρέα Αυγερινού σχετικά με την σιδηροδρομική ένωση του Πύργου με το επίνειο του Κατάκολο (Σιδηρόδρομος Πύργου – Κατακόλου, Σ.Π.Κ.). Η γραμμή που συνέδεε την πόλη με το λιμάνι του Κατακόλου, μήκους 13 χιλιομέτρων, ήταν η δεύτερη σιδηροδρομική γραμμή που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα (εξαιρουμένων αυτών που βρίσκονταν υπό οθωμανική κυριαρχία).
Τα Χριστούγεννα του 1888 πραγματοποιήθηκε η πρώτη οργανωμένη συγκέντρωση διαμαρτυρίας των αγροτών. Πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε στην πλατεία Δημαρχείου και διαμαρτυρήθηκε για την εγκατάλειψη του από το κράτος. Κύριοι ομιλητές ήταν οι Θαλής Θεοδωρίδης και Α. Αθανασακέας. Παρ’ όλα αυτά η κυβέρνηση δεν εισήγαγε ικανοποιητικά μέτρα για την βελτίωση της κατάστασης τον αγροτών με κύρια συνέπεια την φυγοδικία.
Στις 12 Σεπτεμβρίου 1893 πραγματοποιήθηκε Πανηλειακό συλλαλητήριο στον Πύργο και εκδόθηκε ψήφισμα στον Αντιβασιλέα από τον οποίου ζητούσε να ρυθμιστεί νομοθετικά το σταφιδικό ζήτημα, να αναβληθεί η είσπραξη των φόρων και να αυξηθεί η συμμετοχή της Εθνικής Τράπεζας στην ανάπτυξη της περιοχής. Ορίστηκε επίσης επιτροπή που θα επέδιδε το ψήφισμα προς την κυβέρνηση και η οποία αποτελείτο από τους: Θαλή Θεοδωρίδη, Αριστείδη Παναγιωτόπουλο, Νικόλαο Βέργο, Χαράλαμπο Γκάβα, Χρήστο Διάκο και Χρήστο Μαρκόπουλο.
Στις 15 Φεβρουαρίου 1894 πραγματοποιήθηκε πάλι ειρηνικό συλλαλητήριο όπου συντάχθηκε επιστολή προς τον Βασιλιά για την τακτοποίηση των φόρων. Η επιστολή υπογράφηκε από τους: Ζώη Πολυζωγόπουλο, Ιωάννη Λιούρδη, Δ. Καστόρχη, Χρήστο Παπαδόπουλο, Φ. Αρμυριώτη, Α. Αθανασιάδη και Σ. Μπαντούνα. Των μεγάλων αυτών συγκεντρώσεων ακολούθησαν και άλλες συγκεντρώσεις μικρότερης σημασίας.
Η μεγάλη εξέγερση του 1903
Το αποκορύφωμα του Σταφιδικού αγώνα ήταν η εξέγερση του 1903. Στις 14 Φεβρουαρίου ξέσπασε εξέγερση στο χωριό Βαρβάσαινα.
Οι αγρότες συγκεντρώθηκαν στον Πύργο εκφράζοντας με έντονο τρόπο τις διαμαρτυρίες τους. Το Υπουργείο Στρατιωτικών στην προοπτική θερμών επεισοδίων διέταξε τον Γενικό Επόπτη της Χωροφυλακής στον Πύργο να είναι σε ετοιμότητα όλη η δύναμη του στρατιωτικού σώματός του με κύριο έργο την διάλυση των νυχτερινών συλλαλητηρίων. Στις 26 Μαρτίου συγκεντρώθηκε πλήθος αγροτών στον Πύργο όπου και συνέταξαν τηλεγράφημα προς τον Βασιλιά σχετικά με το μονοπώλιο της σταφίδας.
Η επιτροπή αποτελείτο από τους: Γ. Χρονόπουλο, Α. Λεονταρίτη, Γεώργιο Παπαστασινό και Α. Μπερτζελέτο. Στις 16 Ιουνίου αγρότες από όλα τα χωριά με αρχηγό τον Παπαστασινό κατέβηκαν ένοπλοι στην πόλη του Πύργου. Ο υπουργός γεωργίας Λεβίδης υπέβαλλε την παραίτηση του ύστερα από τα επεισόδια.
Στις 28 Ιουνίου 1903, η κυβέρνηση Θεοτόκη παραιτήθηκε. Οι αγρότες αποχώρησαν από τον Πύργο ύστερα από παρέμβαση των βουλευτών Ηλείας. Παρ’ όλα αυτά η νέα κυβέρνηση διέταξε την αποστολή (1904) στρατιωτικού αποσπάσματος στον Πύργο για παν ενδεχόμενο.
Το 1925 αποφασίστηκε η ίδρυση του Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου, εποπτευόμενο από το κράτος, με την ονομασία “Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός” (Α.Σ.Ο.) με σκοπό την προστασία της καλλιέργειας και εμπορίας της Κορινθιακής Σταφίδας, ο οποίος λειτούργησε μέχρι και το Δεκέμβριο του 1997.
H άποψη του skalistiri.news
Ο Νομός Ηλείας ήταν από τους νομούς στους οποίους ο «μαύρος χρυσός» διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και αποτέλεσε το σημαντικότερο εξαγώγιμο προϊόν τον 19ο αιώνα. Δυστυχώς σήμερα το εν λόγω προϊόν αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα που έχουν να κάνουν με την τιμή πώλησης του προϊόντος, τις ζημιές που προκαλούνται σε αυτό από τα φυσικά φαινόμενα καθώς και από τα τεράστια κόστη παραγωγής που δεν αφήνουν τους αγρότες – παραγωγούς να το αναπτύξουν αλλά και να συνεχίσουν την καλλιέργειά του.
Mόνο ως υπερβολή δεν μπορεί να θεωρηθεί αυτό που είχε πει κάποτε ο Ξ. Ζολώτας, ότι η σταφίδα για την Ελλάδα ήταν «ότι και ο καφές για τη Βραζιλία»!
