Γράφει ο Θοδωρής Λάμπρος
(Ιστορικός, Δημιουργός της Ιστορικής σελίδας “Χαράλαμπος Βιλαέτης” στο Facebook
και Οργανωτικός Υπεύθυνος της Ομάδας Πρωτοβουλίας
για την Ανάδειξη και Προβολή του 1821 στην Ηλεία
Στο σημερινό μας ιστορικό αφιέρωμα φιλοξενούμε την πόλη της Αμαλιάδας. Είναι η δεύτερη πόλη του νομού Ηλείας σε πληθυσμό και καλύπτει έκταση 67.000 στρεμμάτων (γεωγραφικής γης και είναι όπως και ο Πύργος πλούσια σε ιστορία).
Η Ιστορία της αρχίζει από τους αρχαίους χρόνους και συνεχίζει μέχρι τον 20ο αιώνα.
(Άποψη από την κεντρική πλατεία της Αμαλιάδας το 1934)
Η Αμαλιάδα από τους αρχαίους χρόνους
μέχρι την εγκατάσταση των Σλάβων
Η σημερινή περιοχή της Αμαλιάδας είναι άρρηκτα δεμένη με την ιστορία της Αρχαίας Ήλιδας. Τις πρώτες αναφορές τις έχουμε από την μυθολογία.
Συγκεκριμένα στις όχθες του Ελισσούντος ποταμού έβοσκαν τα πρόβατα του Βασιλιά Αυγεία. Η περιοχή αρχίζει να γίνεται γνωστή κατά τον 8ο αιώνα π.χ.
Το 776 π.χ. που είναι το έτος της πρώτης Ολυμπιάδας , ο τόπος της Αμαλιάδας γίνεται ευρύτερα γνωστός από την επικοινωνία με της Αρχαία Ήλιδα με την Αρχαία Ολυμπία. Συγκεκριμένα ο ένας από τους δυο δρόμους σύνδεσης των δυο πόλεων, ο πεδινός, περνούσε ανάμεσα από τον χώρο της Αμαλιάδας.
Το πέρασμα των Σλάβων από την Πελοπόννησο άφησε ανεξίτηλα σημάδια στον τόπο της Αμαλιάδας. Οι Σλάβοι εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο κατά τον 8ο με 9ο αιώνα μ.χ. Αρκετοί από αυτούς ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και εγκαταστάθηκαν στην σημερινή συνοικία Καλίτσα. Παρ’ όλο που οι Σλάβοι έμειναν πολλά χρόνια στην περιοχή της Αμαλιάδας, δεν κατόρθωσαν ποτέ να αποκτήσουν εθνική συνείδηση με αποτέλεσμα να αφομοιωθούν από τους ντόπιους. Στη συνέχεια εκχριστιανίστηκαν και εξελληνίστηκαν και ήσαν από τους κύριους πρωταγωνιστές της ίδρυσης του Ελληνικού χωριού Καλίτσα.
(Η γέφυρα «Σοχιάς» κατά την πλημμύρα της 25ης Μαϊου 1914)
Η Αμαλιάδα στην Επανάσταση του 1821
Η πόλη της Αμαλιάδας διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα χρόνια του Εθνικού Ξεσηκωμού για την απελευθέρωση του γένους.
Συγκεκριμένα κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας η Αμαλιάδα μαζί με τη Γαστούνη (η τελευταία ήταν σημαντικό στρατιωτικό – διοικητικό κέντρο), ένωσαν τις δυνάμεις τους για να αποτινάξουν τον Τουρκικό ζυγό.
Κατά την διάρκεια της 2ης Τουρκοκρατίας (1715 – 1821) έχουμε την ίδρυση του Τουρκικού χωριού Δερβή – Τσελεπή κοντά στου Καλίτσα.
Η επανάσταση στην Ηλεία κηρύχθηκε στις 26 Μαρτίου 1821 και οι Έλληνες των δυο χωριών έτρεξαν να συνδράμουν στον αγώνα.
H αντίδραση των Τούρκων ήταν να φύγουν από το Δερβή – Τσελεπή και να καταφύγουν στο χωριό Λάλα. Το Δερβή – Τσελεπή πυρπολήθηκε και καταστράφηκε εξ’ ολοκλήρου από τους Έλληνες του Καλίτσα. Το Δερβή – Τσελεπή γνώρισε άλλες δυο φορές την πυρπόληση και την καταστροφή, αυτή τη φορά από τους Τούρκους του Ιμπραήμ Πασά. Παρ’ όλα αυτά τα δυο χωριά Καλίτσα και Δερβή – Τσελεπή δεν προσκύνησαν τον Τούρκο, αλλά έδωσαν τα μέγιστα για την ελευθερία της Πατρίδας.
Ονομαστοί Αμαλιαδίτες οπλαρχηγοί υπήρξαν ο Ν. Ασημακόπουλος ή Καλιτσιώτης, (από του Καλίτσα), ο οποίος υπήρξε συμπολεμιστής του Θ. Κολοκοτρώνη σε πολλές μάχες, ο Αναγνώστης Ματσούκας, ο Αθανάσιος Κουτσουβάς ή Παπακουτσουβάς, κ.α.
Ο Α. Κουτσουβάς υπήρξε πληρεξούσιος από τις επαρχίες Γαστούνης και Πύργου στην εθνοσυνέλευση του Άστρους. Οι Αμαλιαδίτες οπλαρχηγοί έδωσαν σημαντικές μάχες στο Δερβή – Τσελεπή, Καλίτσα, Φραγκαπήδημα , Μπεσερέ.
(Η πλατεία Καλίτση στην Αμαλιάδα το 1937)
H Aμαλιάδα μετά την απελευθέρωση
Σημαντικές διοικητικές και πληθυσμιακές ανακατατάξεις έλαβαν χώρα στην ευρύτερη περιοχή της Αμαλιάδας. Το 1835 είναι το έτος που δημιουργείται ο δήμος Ελίσσης με πρωτεύουσα το Δερβή – Τσελεπή. Το τελευταίο είναι πρωτεύουσα του νεοσύστατου αυτού δήμου μέχρι το 1841. Το 1841 έχουμε την συγχώνευση του Δήμου Ελίσσης στον Δήμο Ήλιδας με πρωτεύουσα την Γαστούνη.
Τα επόμενα χρόνια βρήκαν τον Δήμο Ηλιδας σε συνεχείς «μετακινήσεις» της έδρας του και σε έντονες διαμάχες με την πόλη της Γαστούνης που κράτησαν μέχρι το 1906.
Τα δυο σημαντικά χωριά της περιοχής (που αργότερα έγινε γνωστή με το όνομα Αμαλιάδα) Δερβή – Τσελεπή και Καλίτσα ενώθηκαν σε μια πόλη το Δέρβη – Τσελεπή. Η κοινή επιθυμία όμως των απλών πολιτών για Ελληνικό όνομα και παροχή βασιλικής εύνοιας και υποστήριξης είχαν σαν αποτέλεσμα την μετονομασία της πόλης σε «Αμαλιάς» προς τιμήν της Βασίλισσας Αμαλίας, συζύγου του Οθωνα. ‘Ετσι η Αμαλιάδα αναγνωρίστηκε επίσημα από το Ελληνικό κράτος το 1865.
Παρ’ όλα αυτά οι συγκρούσεις με τη Γαστούνη για την έδρα του Δήμου συνεχίστηκαν. Το 1906 βλέπει την ανασύσταση του Δήμου Ελίσσης με πρωτεύουσα την Αμαλιάδα και επίσης δημιουργήθηκε και χωριστός δήμος Ήλιδας με πρωτεύουσα τη Γαστούνη.
Ο Δήμος Ελίσσης που οφείλει την ονομασία του στο ιστορικό ποτάμι Ελίσσα διατήρησε αυτό το όνομα μέχρι το 1912, ενώ από το 1924 μετονομάστηκε σε δήμο Αμαλιάδας.
(Η λεωφόρος Οθωνος Αμαλίας το 1947)
ΠΗΓΕΣ:
1)Λ. Καρνάρος – Αμαλιάδα (1821 – 1914), 2002
2)Τ. Φιλιππόπουλος – Από την ιστορία της Ηλείας.
3)Μ. Κάπος – Η Ηλεία στο μύθο και την ιστορία, 1996
4)Θ. Σιμιτζής, Προσωπικές εντυπώσεις και ιστορικά ντοκουμέντα για την πόλη της Αμαλιάδας (1900 – 1950), 1992
