Γράφει η Σοφία Αγραπίδη
(Αξκός ε.α-Συγγραφέας)
Βρισκόμαστε σε μια από τις σπουδαιότερες και λαμπερότερες χρονικές περιόδους για το νόημα που μεταδίδει, το οποίο ξετυλίγεται μέσα από μια σειρά εθίμων που παραδόθηκαν από τους προγόνους μας. Είναι ο κύκλος του Δωδεκαημέρου ο οποίος ανοίγει την αγγελοζωγραφιστή θύρα του την παραμονή της Θείας Γέννησης και κλείνει με τον αγιασμό των υδάτων τα Άγια Θεοφάνεια.
Ένας τέτοιος κύκλος δεν θα μπορούσε να ξεκινάει δίχως τιμές.Έτσι, το προάγγελμα του Δωδεκαημέρου το αναλαμβάνουν τα παιδιά με τα κάλαντα που είναι τραγούδια (τραγουδιούνται από μικρούς και από μεγάλους ) και οι στίχοι τους εξιστορούν τη γέννηση του Χριστού καθώς επίσης περιέχουν ευχές και παινέματα για το σπίτι και τους νοικοκυραίους. Η ονομασία τους προέρχεται από τη γιορτή των Καλενδών του ρωμαϊκού ημερολογίου. Τα κάλαντα ψάλλονταν την παραμονή το βραδάκι (σε μικρές περιοχές ακόμη τηρούν το έθιμο) αλλά στις μέρες μας την παραμονή το πρωί για ευνόητους λόγους. Σε κάποιες περιοχές τα παιδιά κρατούν τα τριγωνάκια τους, σε άλλες τύμπανα, φλογέρες και άλλα μουσικά όργανα. Παλιότερα κρατούσαν κι έναν τροβά (υφαντή σακκούλα) όπου εκεί έβαζαν τα φιλέματα που τους έδιναν οι νοικοκυρές. Ήταν τα χρόνια που τη θέση των χρημάτων , την είχαν τα γλυκά, τα φρούτα, οι διάφοροι καρποί, ακόμη και τα αυγά.
Καλήν εσπέραν άρχοντες,
Κι αν είναι ορισμός σας,
Χριστού την θείαν γέννησιν
Να πω στ’ αρχοντικό σας…
Με κάλαντα βέβαια τιμούμε την έλευση του νέου χρόνου καθώς και την μεγάλη εορτή των Θεοφανείων.
Νεώτερο στοιχείο στον αγαπημένο εορταστικό κύκλο αυτής της εποχής,που καθιερώθηκε όμως, είναι το χριστουγεννιάτικο δέντρο που όπως γνωρίζουμε ήρθε στην Ελλάδα με τον Όθωνα (γερμανικό και σκανδιναβικό έθιμο). Βέβαια στις αρχαίες εορτές των “δεντροφοριών”,στις ρωμαϊκές και βυζαντινές καλένδες τα πράσινα κλαδιά των δέντρων χρησιμοποιούνταν σαν σύμβολο ζωής. Γι’ αυτό σε πολλά σπίτια γεμίζουν και τις αυλές με κλαδιά ελιάς, κρανιάς, βελανιδιάς, καρυδιάς (ότι έχει η κάθε εποχή)που τα στολίζουν όλο τον χρόνο εξαιτίας όλων των καλών που συμβολίζουν.
Ο στολισμός ο δικός μας όπως λέγεται, ήταν το καραβάκι καθόσον οι Έλληνες είχαν δεσμούς με τη θάλασσα από τα αρχαία χρόνια, συμβόλιζε την αγάπη τους αλλά και τη χαρά της προσμονής των ξενιτεμένων. Σε κάποιες περιοχές σύμφωνα με λαογραφικές πηγές ήταν φαναράκια σε μορφή εκκλησίας (όπως την Αγία Σοφία).
Στο τραπέζι τιμητική θέση είχε και έχει για τους περισσότερους το χριστόψωμο που κάποτε ζύμωναν οι νοικοκυρές.Αυτό το ψωμί είχε σταυρό από ζυμάρι και στις άκρες καρύδι κι αμύγδαλα που συμβολίζουν την καρποφορία, την καλοτυχία. Αρκετές νοικοκυρές το στόλιζαν φτιάχνοντας με το ζυμάρι διάφορες παραστάσεις. Σε κάποιες περιοχές το χριστόψωμο το αφήνουν από την παραμονή στο τραπέζι για να φάει (να τιμήσουν) ο Χριστός. Όσο για τα γλυκά των ημερών και το τραπέζι είναι ένα κεφάλαιο μόνο του, πάντως οι χριστουγεννιάτικες πιατέλες γεμίζουν με μελομακάρονα, κουραμπιέδες, δίπλες, πλέον με κέικ που συμβολίζει κι αυτό την καρποφορία γι’ αυτό το γεμίζουμε με καρπούς.
Στο κυρίως πιάτο αλλού είναι το γουρουνόπουλο, αλλού οι κρεατόσουπες ή οι κοτόσουπες, αλλού η γεμιστή γαλοπούλα.Είχαν αξία τότε τα εορταστικά γεύματα γιατί οι άνθρωποι το κρέας δεν το είχαν στην καθημερινότητά τους.
Το Δωδεκαήμερο για κάποιους έχει μεγάλη αγωνία…αυτοί είναι οι Καλικάντζαροι που εμφανίζονται με την έναρξη, προσπαθώντας σε όλη τη διάρκεια να δημιουργούν προβλήματα και ζημιές στα σπίτια..και το έργο τους δεν ολοκληρώνεται γιατί “έρχεται ο παπάς με την αγιαστούρα του”.Ευτυχώς που έρχονται τα Χριστούγεννα γιατί έτσι αφήνουν το δέντρο της γης (που όλο τον χρόνο προσπαθούν να το κόψουν), να αναβλαστήσει.Γι’ αυτό και οι άνθρωποι την παραμονή το βράδυ παντρεύουν τη φωτιά, τοποθετούν ξύλα από δέντρα που δεν καίγονται εύκολα, μαζί με χλωρά ..γιατί η φωτιά διώχνει το κακό, εμποδίζει τις πονηριές των Καλικαντζαραίων..
Την παραμονή της πρωτοχρονιάς γιορτές γίνονται σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Ανήμερα τιμούμε την εορτή του Αγίου Βασιλείου, γνωστού για το ανεκτίμητο φιλανθρωπικό του έργο, για τη φροντίδα και την περίθαλψη αυτών που είχαν ανάγκη. Από γευστικής πλευράς συνηθίζονται οι τηγανίτες γιατί έτσι ξεγελιούνται τα Καλικαντζάρια ώστε να μην κάνουν πολλές ζημιές. Επίσης πρωτοχρονιά χωρίς βασιλόπιτα δεν γίνεται.
Στην συνέχεια με όλα τα έθιμα των Φώτων που κλείνουν με τον αγιασμό των υδάτων, κλείνει ο εορταστικός κύκλος του Δωδεκαημέρου.
Αν σκεφτούμε αυτές τις μέρες καθώς και όλο τον χρόνο δίχως τις εορτές και τα έθιμα, θα συνειδητοποιήσουμε τον πλούτο της παράδοσης!!
Εύχομαι με υγεία και χαρά όπως αναφέρω για την εσωτερική αγαλλίαση, να συμπορευτούμε και στον φετινό κύκλο, τον δεύτερο με δύσκολες καταστάσεις. Προτρέπω όλους μας με προσοχή, να μην αφήσουμε την ψυχή μας στα σκούρα σύννεφα των καιρών…αλλά να επιτρέψουμε στους αγγελικούς ψαλμούς, στο αμυδρό φως του καντηλιού, στα αγνά πρόσωπα των παιδιών, στον ουρανό της Άγιας Νύχτας, να την πλουτίσουν και να την φωτίσουν.
Χρόνια πολλά, χρόνια ευλογημένα!!
Με σεβασμό
Σοφία Δ. Αγραπίδη
Αξκός ε.α-Συγγραφέας
