Του Γιώργου Παναγιωτόπουλου
(Καθηγητής, Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Πατρών)
Δύο χρόνια έχουν παρέλθει από την τραγωδία στα «Τέμπη». Ένα γεγονός που δεν ήταν ούτε φυσικό φαινόμενο ούτε μοιραίο ατύχημα αλλά η κορύφωση μιας μακράς πορείας πολιτικής ανευθυνότητας και θεσμικής αποσάθρωσης. Ένα γεγονός – καθρέπτης ενός συστήματος που σφυρηλατήθηκε στην αδιαφορία, θεμελιώθηκε στις παραλείψεις και οχύρωσε την εξουσία του πίσω από την ατιμωρησία.
Η τραγωδία των Τεμπών δεν πρέπει να εκληφθεί ως απλή διαχείριση ενός τεχνικού ζητήματος. Η αποτίμηση της τραγωδίας αυτής δεν μπορεί να εξαντληθεί σε έναν διάλογο συγκάλυψης. Αντιθέτως, απαιτεί την ανάδυση κριτικής σκέψης που θα εξετάσει βαθύτερα το πώς φτάσαμε ως εδώ.
Σήμερα, δύο χρόνια μετά, η μνήμη αυτής της τραγωδίας βαραίνει ακόμα πάνω από τη συλλογική συνείδησή μας. Η σιωπή που επιβλήθηκε δεν ήταν μια ουδέτερη σιωπή. Ήταν μια σιωπή που φώναζε, μια σιωπή που έλεγε περισσότερα από τις δικαιολογίες, τις υπεκφυγές και τις ανεύθυνες δηλώσεις που ακολούθησαν. Μια σιωπή που ζητά να μετατραπεί σε φωνή.
Στην ιστορία μιας χώρας υπάρχουν κάποια γεγονότα που δεν αποτελούν απλώς σημεία καμπής, αλλά ρωγμές βαθιές, μέσα από τις οποίες μπορεί κανείς να αντικρίσει την αλήθεια μιας ολόκληρης κοινωνίας.
Υπάρχουν στιγμές που σκίζουν την πραγματικότητα, που δεν είναι απλώς τραγωδίες αλλά ρήγματα μέσα στον χρόνο. Στιγμές όπου η κοινωνία αναγκάζεται να κοιτάξει τον εαυτό της στον καθρέφτη και να δει το αληθινό της πρόσωπο, γυμνό και απροστάτευτο.
Η τραγωδία των «Τεμπών», τη νύχτα της 28ης Φεβρουαρίου 2023, δεν είναι ένα τέτοιο γεγονός μόνο λόγω της ανείπωτης απώλειας 57 ανθρώπινων ζωών αλλά επειδή κατέστη σύμβολο της πολιτικής ανευθυνότητας, της θεσμικής αποσάθρωσης και της ηθικής χρεοκοπίας ενός ολόκληρου συστήματος.
Για αυτό η τραγωδία των «Τεμπών» δεν ήταν απλώς μια φρικτή καταστροφή.
Ήταν η αποκάλυψη ενός κόσμου σάπιου, ενός συστήματος που χτίστηκε πάνω στην αδιαφορία, ενός κράτους που δεν έχει θεμέλιο τον άνθρωπο αλλά την εξουσία. Ήταν ακριβώς αυτό: μια αντανάκλαση του κόσμου που έχουμε δημιουργήσει και, ταυτόχρονα, του κόσμου που ανεχόμαστε.
Και τώρα, δύο χρόνια μετά, η ερώτηση αιωρείται ακόμα: Θα συνεχίσουμε να ζούμε μέσα σε αυτό το σύστημα, σαν να μην έγινε τίποτα;
Μας μίλησαν για λάθη, για ατυχήματα, για ανθρώπινες παραλείψεις.
Αλλά η αλήθεια είναι αδυσώπητη. Δεν ήταν τυχαίο. Δεν ήταν η κακιά στιγμή.
Ήταν η προβλέψιμη συνέπεια μιας χώρας όπου η ασφάλεια θεωρείται κόστος και η ευθύνη διαχέεται μέχρι να μην έχει κανείς πραγματικά την ενοχή.
Ήταν το αποτέλεσμα δεκαετιών, όπου η ανικανότητα βαφτίζεται ρουσφέτι, η αναξιοκρατία γίνεται κανονικότητα και η ατιμωρησία θεσμός.
Τα «Τέμπη», λοιπόν, δεν ήταν εξαίρεση. Ήταν ο κανόνας.
Η Ελλάδα όμως δεν είναι μια χώρα χωρίς νόμους. Tο κράτος δεν απουσιάζει. Απλά είναι επιλεκτικά παρόν.
Είναι μια χώρα όπου οι νόμοι υπάρχουν μόνο για τους αδύναμους. Για εκείνους που δεν έχουν τα μέσα να ξεφύγουν. Για τους πολλούς, που πρέπει να υπακούουν.
Αλλά για τους λίγους, για αυτούς που κρατούν τα ηνία της εξουσίας, ο νόμος είναι εύκαμπτος. Η δικαιοσύνη είναι αργή. Οι ευθύνες πνίγονται σε επιτροπές, σε διαδικασίες, σε ατέρμονες έρευνες που δεν καταλήγουν πουθενά. Δηλαδή, μια μεταφυσική της ατιμωρησίας.
Το γνωρίζουμε. Το βλέπουμε. Και το ανεχόμαστε.
Κατά την ταπεινή μου άποψη, όμως, η ατιμωρησία δεν είναι απλώς νομικό πρόβλημα. Είναι πολιτισμικό. Είναι υπαρξιακό.
Είναι η συλλογική μας παραίτηση από την έννοια της δικαιοσύνης.
Και αν δεχτούμε ότι το αίμα αυτών των παιδιών θα ξεχαστεί, τότε αποδεχόμαστε πως οι ζωές μας δεν αξίζουν τίποτα. Και όταν οι ζωές μας δεν αξίζουν τίποτα, το επόμενο «έγκλημα» απλώς ακολουθεί.
Κάθε εποχή έχει ένα δίλημμα. Κάθε γενιά καλείται να απαντήσει σε ένα ερώτημα που καθορίζει αν θα είναι ελεύθερη ή αν θα σκύψει το κεφάλι.
Το δικό μας ερώτημα είναι εδώ, μπροστά μας: Θα αποδεχτούμε πως είμαστε απλώς αριθμοί, στατιστικά στοιχεία σε ένα σύστημα που δε νοιάζεται για εμάς; Ή θα διεκδικήσουμε τη ζωή μας;
Γιατί η ελευθερία δεν είναι μόνο πολιτική έννοια. Είναι η άρνηση να δεχτείς ότι η ζωή σου είναι φτηνή. Ότι η ύπαρξή σου δεν έχει αξία. Ότι μπορείς να πεθάνεις και η κοινωνία να συνεχίσει σαν να μη συνέβη τίποτα.
Αν δεν σταθούμε απέναντι σε αυτό το σύστημα, τότε το δεχόμαστε. Τότε τα επόμενα «Τέμπη» είναι μόνο θέμα χρόνου.
Όταν μια κοινωνία επιλέγει να ξεχάσει, δεν είναι μόνο ηθική αποτυχία. Είναι πολιτική επιλογή. Γιατί η μνήμη δεν είναι απλώς συναίσθημα. Είναι πράξη.
Το κράτος, η εξουσία, οι μηχανισμοί που μας θέλουν ανίσχυρους βασίζονται στη λήθη. Στην εξάντληση. Στη σταδιακή φθορά της οργής, μέχρι που να γίνει αποδοχή.
Αλλά η μνήμη είναι πράξη αντίστασης. Είναι η άρνηση να επιτρέψουμε να γίνουμε μια κοινωνία που ξεχνά τους νεκρούς της και προετοιμάζει τους επόμενους.
Για αυτό στις 28 Φεβρουαρίου δε ζητάμε απλώς δικαιοσύνη. Την απαιτούμε.
Στις 28 Φεβρουαρίου δε βγαίνουμε στον δρόμο απλώς για να θρηνήσουμε. Βγαίνουμε για να αρνηθούμε:
Την αδιαφορία.
Την πολιτική της λήθης.
Την ιδέα ότι τίποτα δεν αλλάζει.
Η 28η Φεβρουαρίου δεν είναι μια έκφραση διαμαρτυρίας.
Δεν είναι μια πολιτική ή κομματική κινητοποίηση, όσο και αν κάποιοι το επιθυμούν.
Δεν είναι εργαλειοποίηση της τραγωδίας από ποικιλώνυμα κομματικά συμφέροντα.
Είναι κάλεσμα κοινωνικής αφύπνισης. Διότι εάν αδιαφορήσουμε, το επόμενο κάλεσμα θα είναι πιο οδυνηρό.
Είναι η φωνή που θα σπάσει τη σιωπή του συστήματος.
Είναι η κραυγή αυτών που δεν έχουν φωνή.
Είναι η ρωγμή του κόσμου μας μέσα από την οποία θα περάσει το φως της αλήθειας.
Είναι μια στιγμή ιστορίας.
