Γράφει ο Γιώργος Παναγιωτόπουλος
(Καθηγητής, Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Πατρών)
Η Ελλάδα βρίσκεται εδώ και δεκαετίες εγκλωβισμένη σε ένα μοντέλο ανάπτυξης που χαρακτηρίζεται από στρατηγική αδράνεια και έλλειψη μακροπρόθεσμου οράματος.
Οι κυβερνήσεις έχουν υιοθετήσει επαναλαμβανόμενες πολιτικές με κοντόφθαλμη λογική, εστιάζοντας σχεδόν αποκλειστικά στον τουρισμό και τις υπηρεσίες, χωρίς να επιδιώκουν την ουσιαστική ανάπτυξη άλλων ζωτικών παραγωγικών τομέων, όπως η μεταποίηση, η σύγχρονη γεωργία, η βιομηχανία και οι καινοτόμες τεχνολογίες.
Η μονοδιάστατη αυτή οικονομική προσέγγιση έχει καταστήσει την ελληνική οικονομία ευάλωτη και εξαρτώμενη από εξωτερικό δανεισμό και ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, αποτυγχάνοντας να δημιουργήσει μακροπρόθεσμη και βιώσιμη ανάπτυξη.
Η έλλειψη ισχυρής και αυτόνομης παραγωγικής βάσης αφήνει τη χώρα διαρκώς εκτεθειμένη σε διεθνείς οικονομικές κρίσεις και περιορίζει τη δυνατότητά της να προσαρμόζεται στις ραγδαίες τεχνολογικές και οικονομικές εξελίξεις.
Η συστηματική υποβάθμιση των παραγωγικών δομών της Ελλάδας έχει διαμορφώσει μια κοινωνία που, αντί να δημιουργεί αξία, καταναλώνει περισσότερο από ό,τι παράγει, συντηρώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο εξάρτησης από ξένα κεφάλαια.
Η χρόνια αδυναμία στρατηγικού σχεδιασμού είναι εμφανής από το γεγονός ότι η Ελλάδα εξακολουθεί να είναι ουραγός στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσον αφορά, π.χ τις δαπάνες για έρευνα, τεχνολογία και καινοτομία. Οι ελάχιστες επενδύσεις σε αυτούς τους κρίσιμους τομείς έχουν ως συνέπεια την περιορισμένη ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, καθώς και την απώλεια ευκαιριών για ουσιαστική τεχνολογική εξέλιξη.
Η έλλειψη κινήτρων για την ανάπτυξη της εγχώριας επιχειρηματικότητας και η δυσκαμψία του κρατικού μηχανισμού επιτείνουν το πρόβλημα, καθιστώντας δύσκολη την προσαρμογή στις προκλήσεις της παγκόσμιας αγοράς.
Το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων (brain drain), που εξελίσσεται, αποτελεί μια από τις πλέον ανησυχητικές συνέπειες αυτού του δυσλειτουργικού παραγωγικού μοντέλου. Χιλιάδες νέοι επιστήμονες, ερευνητές και εξειδικευμένοι επαγγελματίες επιλέγουν να αναζητήσουν ευκαιρίες στο εξωτερικό, απογοητευμένοι από την έλλειψη ευκαιριών, την αδιαφάνεια και τη στασιμότητα της εγχώριας οικονομίας. Η συνθήκη αυτή πλήττει ιδιαίτερα την περιφέρεια της χώρας και οδηγεί σε πληθυσμιακό μαρασμό με μη αναστρέψιμες επιπτώσεις. Αρκεί κάποιος να αναγνώσει την πληθυσμιακή μεταβολή της χώρας.
Η Ελλάδα επενδύει στην εκπαίδευση αυτών των ανθρώπων, μόνο και μόνο για να τους βλέπει να προσφέρουν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους σε άλλες χώρες, δημιουργώντας μια χαίνουσα πληγή στην αναπτυξιακή προοπτική της.
Αντί η χώρα να αποτελεί μαγνήτη για ταλέντα και καινοτομία, εξελίσσεται σε ένα περιβάλλον που ωθεί το δυναμικό της σε φυγή.
Για να ξεφύγει από αυτόν τον φαύλο κύκλο, η Ελλάδα οφείλει να επαναπροσδιορίσει το παραγωγικό μοντέλο της, δίνοντας έμφαση στην ανάπτυξη και ενίσχυση τομέων που μπορούν να προσφέρουν βιώσιμη και μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη.
Η βιομηχανία και η μεταποίηση πρέπει να ανασυγκροτηθούν με στόχο τη δημιουργία προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας που θα είναι ανταγωνιστικά στις διεθνείς αγορές. Η αύξηση των επενδύσεων στην έρευνα και ανάπτυξη θα επιτρέψει τη δημιουργία καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών, αναβαθμίζοντας τη θέση της Ελλάδας στην παγκόσμια οικονομία της γνώσης.
Η γεωργία πρέπει να εξελιχθεί σε έναν τομέα σύγχρονης, έξυπνης παραγωγής, αξιοποιώντας νέες τεχνολογίες και βιώσιμες πρακτικές που θα αναβαθμίσουν την ποιότητα και την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών προϊόντων. Ένα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματά της και με προοπτική τροφοδότησης με ευκαιρίες του ενεργού πληθυσμού της περιφέρειας, με ουσιαστική στήριξη στους εναπομείναντες αγρότες, μπορεί να τροφοδοτήσει με «οξυγόνο», για πολιτικές στήριξης της υπαίθρου.
Παράλληλα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ένας τομέας στον οποίο η χώρα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα, μπορούν να αποτελέσουν πυλώνα ανάπτυξης και ενεργειακής ανεξαρτησίας, μετατρέποντας την Ελλάδα σε ηγέτιδα δύναμη στη «πράσινη» οικονομία. Στην ατζέντα, όμως, να τίθεται υψηλά το κοινωνικό όφελος και όχι η λογική των μονοπωλίων ελαχίστων επιχειρηματικών ομίλων.
Η αναγέννηση μιας χώρας ξεκινά από τη συνειδητοποίηση των λαθών της και την αποφασιστικότητα να αλλάξει πορεία.
Η Ελλάδα βρίσκεται μπροστά σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι: ή θα συνεχίσει να πορεύεται με την αδράνεια του παρελθόντος ή θα τολμήσει να δημιουργήσει ένα νέο, δυναμικό παραγωγικό μοντέλο που θα απελευθερώσει τις πραγματικές της δυνατότητες.
Οι κυβερνήσεις, αλλά και η ίδια η κοινωνία, πρέπει να εγκαταλείψουν τη λογική των ευκαιριακών πολιτικών και να υιοθετήσουν ένα μακροπρόθεσμο και ξεκάθαρα ορισμένο αναπτυξιακό όραμα.
Η ενίσχυση της έρευνας και της καινοτομίας, ο εκσυγχρονισμός της γεωργικής παραγωγής, η ανάπτυξη της βιομηχανίας υψηλής τεχνολογίας και η αξιοποίηση των ενεργειακών πόρων δεν είναι απλώς επιλογές .
Είναι υπαρξιακές ανάγκες για την επιβίωση και την πρόοδο της χώρας.
Η ιστορία μάς έχει διδάξει ότι οι κοινωνίες που τολμούν να αμφισβητήσουν τα παλιά τους μοντέλα και να καινοτομήσουν είναι αυτές που αφήνουν το αποτύπωμά τους στον κόσμο. Η Ελλάδα έχει τη γνώση, το ταλέντο και τις δυνατότητες να το πετύχει.
Το ερώτημα είναι: θα τολμήσει να κάνει το βήμα προς το μέλλον ή θα παραμείνει δέσμια του χθες;
Κλείνοντας, θα ήθελα να θέσω κάποια ερωτήματα, χωρίς βέβαια να περιμένω απαντήσεις, που ίσως τροφοδοτήσουν με σκέψη τους αναγνώστες αυτής μου της παρέμβασης και συμβάλουν στον προβληματισμό της κοινωνίας για τις επιλογές που θα κληθεί να πράξει στο μέλλον.
- Γιατί οι κυβερνήσεις ανακυκλώνουν τις ίδιες αποτυχημένες πολιτικές αντί να επενδύουν σε ένα ισχυρό παραγωγικό μοντέλο;
- Γιατί η χώρα παραμένει εξαρτημένη από ευρωπαϊκές επιδοτήσεις και δεν δημιουργεί μια αυτάρκη, ανταγωνιστική οικονομία;
- Γιατί η ελληνική γεωργία και οι παραγωγοί αφήνονται στη «μοίρα» τους;
- Γιατί εδώ και δεκαετίες οι πολιτικές ηγεσίες δεν έχουν εφαρμόσει ένα στρατηγικό σχέδιο εκβιομηχάνισης και τεχνολογικής ανάπτυξης;
- Πώς είναι δυνατόν η Ελλάδα, μια χώρα με ισχυρό επιστημονικό δυναμικό, να βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της Ευρώπης στην έρευνα και ανάπτυξη;
- Γιατί οι θεσμοί και η κρατική γραφειοκρατία συνεχίζουν να λειτουργούν ως τροχοπέδη στην επιχειρηματικότητα και την καινοτομία;
- Γιατί δεν υπάρχει ένα σαφές εθνικό σχέδιο για την επαναπατρισμό των νέων επιστημόνων που έχουν μεταναστεύσει στο εξωτερικό;
- Γιατί οι μακροπρόθεσμες αναπτυξιακές στρατηγικές υπονομεύονται κάθε φορά από τις εκλογικές σκοπιμότητες και τις βραχυπρόθεσμες πολιτικές αποφάσεις;
Μην ξεχνάμε: «Δεν μπορούμε να λύσουμε τα προβλήματά μας με τον ίδιο τρόπο σκέψης που χρησιμοποιήσαμε όταν τα δημιουργήσαμε».
Albert Einstein
