Η Επανάσταση του 1821, ως κίνημα εθνικό και φιλελεύθερο, επιδίωκε την ανεξαρτησία των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό και, ταυτόχρονα, την εξασφάλιση των πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών μέσω της κατοχύρωσης της προώθησης συνταγματικών και κοινοβουλευτικών θεσμών. Ως τέτοιο, πρόβαλε αντίσταση στην παλινόρθωση του «παλαιού καθεστώτος» που αποφασίστηκε από τους ισχυρούς της Ευρώπης στο Συνέδριο Ειρήνης της Βιέννης και την Ιερή Συμμαχία, τον κηρυγμένο και αδυσώπητο εχθρό της εθνικής αυτοδιάθεσης των λαών της Ευρώπης και της λαϊκής κυριαρχίας.
Η Επανάσταση του 1821 είναι το πρώτο κίνημα που ευδοκίμησε στον ευρωπαϊκό χώρο, το πρώτο που πέτυχε τον στόχο που έθεσε με το ξέσπασμά του. Κι ο στόχος ήταν διττός: αποτίναξη του ξένου ζυγού και ταυτόχρονη συγκρότηση ευνομούμενου κράτους, διεπόμενου απ’ τις αρχές της κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης και, προπαντός, βασιζόμενου στη λαϊκή κυριαρχία.
Οι τέσσερις αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας κράτησαν τους Έλληνες μακριά από όλα εκείνα τα κινήματα που συγκλόνιζαν τον κόσμο, διαμόρφωσαν και καθόρισαν την ιστορική πορεία και εξέλιξη της Δυτικής Ευρώπης: Αναγέννηση, Μεταρρύθμιση, Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνα, Γαλλική Επανάσταση, Βιομηχανική Επανάσταση. Η απομόνωση, ο συντηρητισμός, η παντελής απουσία παιδείας και αυτοσυνειδησίας απ’ τη μια, η φαυλότητα και οι αυθαιρεσίες της οθωμανικής εξουσίας απ’ την άλλη, καλλιέργησαν στους Έλληνες νοοτροπίες, που ακόμη και σήμερα, δυο αιώνες μετά, αδυνατούν να εξαλειφθούν, με την πατρωνία να είναι, ίσως, η απεχθέστερη και πιο επικίνδυνη απ’ αυτές. Είναι τουλάχιστον παιδαριώδες και ιστορικά ανακριβές, λοιπόν, να πιστέψει κανείς ότι η ιδέα της Επανάστασης εκκολάφθηκε σ’ αυτό το κλίμα. Μα τότε, θα αναρωτηθεί κανείς πώς και πού;
Το κίνημα αυτό αναπτύχθηκε σταδιακά κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα. Χρειάστηκαν δεκαετίες να διαμορφωθούν οι κατάλληλες συνθήκες. Κι αυτές διαμορφώθηκαν, όχι στον κυρίως ελλαδικό χώρο, αλλά στις ελληνικές παροικίες, εκεί που ανθούσε ο εκτός συνόρων ελληνισμός. Αυτός ο ελληνισμός, ο γαλουχημένος με την κλασική παιδεία και με τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης, ο εξωστρεφής ελληνισμός που παρακολουθούσε όλα τα κινήματα που ξεσπούσαν το ένα μετά το άλλο σε όλο τον κόσμο (από τη Λατινική Αμερική ως τη Ρωσία, και από τη Σουηδία ως την Ιταλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία) αποτέλεσε τον κινητήριο μοχλό της Ελληνικής Επανάστασης. Αποτέλεσε το οικονομικό, το ιδεολογικό και, συνάμα, το οργανωτικό της έρεισμα.
Είναι, λοιπόν, η Επανάσταση του ’21 μια αστική επανάσταση; Κι αυτή η παραδοχή θα ήταν επίσης απλοϊκή και αφοριστική. Γιατί ο σπόρος πρέπει να βρει εύφορο έδαφος για να γονιμοποιηθεί. Και το έδαφος, κάτι παραπάνω από απλά γόνιμο, η καρδιά και η ψυχή του απλού λαού που δόθηκε ολοκληρωτικά, «άνευ όρων και ορίων», στον Αγώνα. Γι’ αυτό και εκείνος απέδωσε καρπούς.
Πέτυχε, κόντρα στις επιθυμίες και τα σχέδια των ισχυρών της Ευρώπης και κόντρα σε όλες τις προβλέψεις που την ήθελαν να κατατροπώνεται από την πανίσχυρη οθωμανική αυτοκρατορία. Τα μεγαλύτερα, ωστόσο, εμπόδια, δεν ήταν εξωγενή, ήταν ενδογενή: ήταν οι ριζωμένες στις συνειδήσεις των Ελλήνων νοοτροπίες για την άσκηση της εξουσίας, ο φατριασμός και ο παραγοντισμός, ανυπέρβλητα προσκόμματα στην επιτυχή της έκβαση αλλά και στο στέριωμα του νεοσύστατου κράτους. Αντιμέτωπη με όλα αυτά, η Επανάσταση κατάφερε να εδραιωθεί, να εξαπλωθεί, να ευοδώσει και να οδηγήσει στη δημιουργία του πρώτου ελληνικού κράτους στη νεότερη ιστορία. Η απόκτηση εθνικής συνείδησης συνέβαλε τα μέγιστα σε αυτή την κατάκτηση.
Αλλά βασικό συστατικό του κράτους είναι ο λαός. Και η συγκρότηση του εθνικού κράτους συνδέθηκε με μια επανάσταση, η οποία νομιμοποίησε τη συμμετοχή του λαϊκού στοιχείου και την αέναη μάχη του σε ντόπιους και ξένους δυνάστες. Το αίτημα για ένα καλύτερο και δικαιότερο αύριο αποτυπώνεται και στα επαναστατικά συντάγματα. Η ανάγκη για πολιτική συγκρότηση και δημιουργία ευνομούμενου κράτους είναι αίτημα όλων των τάξεων που ενώνουν τις δυνάμεις τους για την αποτίναξη του ξένου ζυγού. Το αίτημα όμως για πολιτική και κοινωνική αναγνώριση, ισότητα και δικαιοσύνη είναι αίτημα διαχρονικά λαϊκό. Έχει τις ρίζες του στην Αμερικανική και Γαλλική Επανάσταση, εμπνέει τους επαναστάτες του ’21, απ’ τους αγώνες των οποίων αποκτά νέα διάσταση και προοπτική, για να εμπνεύσει στην πορεία όλα τα ακόλουθα κινήματα.
Αυτήν την πλευρά του χαρακτήρα της Ελληνικής Επανάστασης επιμένουμε να αποσιωπούμε ακόμη και σήμερα, 200 χρόνια μετά. Κι όμως είναι η σημαντικότερη, γιατί είναι οικουμενική και διαχρονική. Γιατί τα ιδανικά του Αγώνα της Ανεξαρτησίας, ελευθερία, συνταγματική νομιμότητα, ισότητα, δημοκρατία, κρατική ανεξαρτησία, είναι τα ιδανικά για τα οποία οφείλει να μάχεται κάθε πολιτική δύναμη που σέβεται τον λαό και θέλει να κάνει τον κόσμο καλύτερο.
Η αξία της Ελληνικής Επανάστασης είναι τεράστια και αναμφισβήτητη! Η παρακαταθήκη της ανυπολόγιστη σε αξία, αρκεί να επεκταθεί η ανάγνωσή της πέρα από το εθνικοπατριωτικό συγκείμενο στο οποίο περιοριζόταν ως τώρα και να φωτιστούν ολόπλευρα όλες οι πτυχές της που την ανάγουν σε κορυφαίο ιστορικό γεγονός της Σύγχρονης Παγκόσμιας Ιστορίας!
