Γράφει η Μαρία Συλαϊδή
(Αρθρογράφος – Συγγραφέας)
Ήταν ένα απόγευμα του Σεπτέμβρη, όταν ο ουρανός γέμισε ξαφνικά με φτερουγίσματα. Δεν ήταν ένας απλός ουρανός, ήταν σαν ζωντανός καμβάς, γεμάτος μικρές μαύρες πινελιές που κινούνταν αρμονικά, σχηματίζοντας κύκλους, γραμμές, χορούς. Τα χελιδόνια είχαν συγκεντρωθεί. Ήταν η ώρα του μεγάλου ταξιδιού.
Το φθινόπωρο είχε έρθει με τις πρώτες του ανάσες. Ο αέρας είχε δροσίσει, τα φύλλα των δέντρων είχαν αρχίσει να κιτρινίζουν κι οι άνθρωποι ένιωθαν εκείνο το γνώριμο σφίξιμο ότι το καλοκαίρι είχε πια τελειώσει. Μα ο ουρανός, εκείνο το απόγευμα, δεν μιλούσε για τέλος,μιλούσε για συνέχεια. Γιατί τα χελιδόνια δεν έφευγαν για πάντα, έφευγαν για να ξανάρθουν.
Αν σταθεί κανείς κάτω από έναν τέτοιο ουρανό, μπορεί να ακούσει σχεδόν το ψίθυρο των φτερών. Είναι σαν να μιλούν όλα μαζί, να αποχαιρετούν τον τόπο που τα φιλοξένησε, να δίνουν υποσχέσεις ότι θα επιστρέψουν. Και κάθε παιδί, κάθε μεγάλος που τα κοιτάζει, νιώθει κάτι παράξενο, μια μελαγχολία, μα και μια ελπίδα.
Η επιστήμη πίσω από το θαύμα
Μα τι είναι στ’ αλήθεια αυτή η μαζική φυγή;
Τα χελιδόνια είναι αποδημητικά πουλιά. Αυτό σημαίνει ότι όταν ο τόπος τους δεν μπορεί πια να τους δώσει τροφή και ζεστασιά, αναζητούν αλλού καλύτερες συνθήκες. Με το που αρχίζει να πέφτει η θερμοκρασία και να μειώνονται τα έντομα, ξέρουν ότι πρέπει να ξεκινήσουν. Το ταξίδι τους είναι αληθινό θαύμα της φύσης. Διανύουν χιλιάδες χιλιόμετρα, πετούν πάνω από θάλασσες, ερήμους, βουνά. Χωρίς χάρτες, χωρίς πυξίδες, μόνο με το
ένστικτο και τα σημάδια της γης και του ουρανού. Λένε πως τα χελιδόνια καθοδηγούνται από τον ήλιο, τα αστέρια και το μαγνητικό πεδίο της γης. Κι όμως, αυτά τα μικρά πλάσματα, με τα λεπτά τους φτερά, καταφέρνουν να φτάνουν πάντα στον προορισμό τους.
Κι όταν ο χειμώνας περάσει, όταν ο τόπος τους ξαναγεμίσει ζωή, επιστρέφουν. Γι’ αυτό, για πολλούς λαούς, τα χελιδόνια συμβολίζουν την ελπίδα, την αναγέννηση, την επιστροφή.
Ο παραμυθάς,όμως, βλέπει αλλιώς
Για έναν παραμυθά, η αποδημία δεν είναι μόνο βιολογία. Είναι παραμύθι γραμμένο στον ουρανό.
Σκέψου ότι κάθε χελιδόνι είναι ένας μικρός ταξιδευτής. Κουβαλά στις φτερούγες του όλες τις ιστορίες του καλοκαιριού, τις παιδικές φωνές που το χαιρέτησαν στην αυλή, τα τραγούδια που άκουσε από τα παράθυρα, το άρωμα των λουλουδιών που άγγιξε πετώντας χαμηλά. Κι όταν έρχεται η ώρα να φύγει, τα παίρνει μαζί του.
Κι αν μπορούσαμε να καταλάβουμε τη γλώσσα τους, θα ακούγαμε ίσως κάτι σαν αυτό:
«Μη στεναχωριέστε. Δε φεύγουμε για πάντα. Φεύγουμε για να ξαναγυρίσουμε πιο δυνατά. Κι όλα όσα ζήσαμε μαζί, τα κουβαλάμε μαζί μας. Τα φέρνουμε πίσω την άνοιξη.»
Ένα παιδί που κοιτά τα χελιδόνια να φεύγουν ίσως νιώσει το στομάχι του να σφίγγεται. «Μαμά, θα ξανάρθουν;» ίσως ρωτήσει. Κι η μαμά θα χαμογελάσει γλυκά γιατί ξέρει: «Ναι, πάντα ξανάρχονται.» Αυτό το «πάντα» είναι που δίνει ελπίδα.
Μνήμες και αρώματα του φθινοπώρου
Στα ελληνικά χωριά, οι γιαγιάδες έλεγαν παλιά: «Όταν φύγουν τα χελιδόνια, έρχεται
ο χειμώνας». Κι οι άνθρωποι ήξεραν πως ήταν καιρός να μαζέψουν τις ελιές, να ετοιμάσουν τα ξύλα, να φτιάξουν γλυκά με καρύδια και κανέλα.
Κι εκεί, στο φόντο όλων αυτών, ο ουρανός γεμάτος χελιδόνια ήταν η πιο δυνατή εικόνα. Ο ήχος τους, τα σμήνη που χόρευαν, οι σκιές τους πάνω στα χωράφια. Μια εικόνα που μένει στο μυαλό για πάντα.
Ακόμη και στην πόλη, τα παιδιά που βλέπουν χελιδόνια σε μπαλκόνια ή στις γωνιές κτιρίων, ξέρουν,οταν φύγουν, αλλάζει η εποχή. Κι αυτή η αλλαγή κουβαλά μέσα της μια γλυκιά νοσταλγία.
Tips για γονείς, εκπαιδευτικούς και παιδιά
Για τους γονείς
1. Όταν δείτε με το παιδί σας σμήνη χελιδονιών να φεύγουν, μιλήστε για τον κύκλο της ζωής. Τίποτα δεν τελειώνει, όλα αλλάζουν και ξαναγυρίζουν.
2. Φτιάξτε μαζί ένα «τετράδιο παρατήρησης πουλιών». Ζωγραφίστε χελιδόνια, γράψτε ημερομηνίες που τα βλέπετε να έρχονται και να φεύγουν.
3. Συζητήστε για το συναίσθημα του αποχωρισμού, ότι είναι φυσικό να
στεναχωριόμαστε όταν κάτι φεύγει, αλλά μπορούμε να το κρατάμε μέσα μας μέχρι να ξαναγυρίσει.
4. Διαβάστε παραμύθια για πουλιά. Αφήστε το παιδί να επιλέξει ποιο θα ήταν αν ήταν κι αυτό χελιδόνι.
5. Κρατήστε ένα μικρό «κουτί θησαυρού» με φύλλα, φτερά ή ζωγραφιές. Να το ανοίγετε τον χειμώνα σαν υπενθύμιση της άνοιξης.
Για τους εκπαιδευτικούς
1. Κάντε στην τάξη μια συζήτηση για την αποδημία,γιατί φεύγουν τα πουλιά, πού πάνε, πότε επιστρέφουν.
2. Ζητήστε από κάθε παιδί να γράψει ένα γράμμα σε ένα χελιδόνι, με μια ευχή για το ταξίδι του.
3. Φτιάξτε έναν «τοίχο αποδημίας». Ζωγραφιές χελιδονιών που ενώνονται σε σμήνος.
4. Παίξτε παιχνίδι ρόλων. Χωριστείτε σε «σμήνος πουλιών» και κάντε το ταξίδι στον χάρτη της τάξης.
5. Μάθετε μαζί ένα ποίημα ή τραγούδι για τα χελιδόνια και αποχαιρετήστε τα όλοι μαζί.
Για τα παιδιά
1. Σηκώστε το βλέμμα στον ουρανό και παρατηρήστε το σμήνος. Κάθε φτερούγισμα είναι ένα μήνυμα.
2. Ζωγραφίστε χελιδόνια και γράψτε από κάτω, «Καλή επιστροφή!»
3. Φτιάξτε μικρές χάρτινες φωλιές και βάλτε τις στο δωμάτιό σας σαν υπόσχεση για την άνοιξη.
4. Μην ξεχνάτε, η άνοιξη θα ξανάρθει, όπως και τα χελιδόνια.
Προτάσεις Βιβλίων
1.Ο γάτος που έφυγε με τα χελιδόνια – Χρήστος Μπουλώτης
Μια παραμυθένια ιστορία κεντημένη με θαυμαστές αλήθειες, ποιητική, μαγική για την ελευθερία και τη δύναμη των φτερών.
2.Η Μαργαρίτα των χελιδονιών -Άννα Ιακώβου
Πόσο εύκολη είναι άραγε η μεταφύτευση ενός μικρού λουλουδιού; Να το πάρεις δηλαδή από
μια γλάστρα, που έχεις στην πόλη, στο μπαλκόνι σου, και να το μεταφυτεύσεις σ ́ έναν κήπο
στην εξοχή. Τι σχέση έχουν τα χελιδόνια με τις μεταφυτεύσεις λουλουδιών; Κι όμως, έχουν!
Πιστέψτε με!
3. Το χελιδόνι και η ηλιαχτίδα -Κωνσταντίνου Αριστούλα
Γνωρίζετε άραγε πόσα όμορφα πράγματα μπορείς να δεις και πόσα να ονειρευτείς, αν αποφασίσεις να ταξιδέψεις κι εσύ παρέα με το χελιδόνι και την Ηλιαχτίδα; Φυσικά όχι. Ήρθε η στιγμή να πιστέψετε στη μαγεία της φαντασίας.
Διήγημα
Το χελιδόνι της στέγης
Η Άννα καθόταν κάθε μέρα στο παράθυρο του δωματίου της και κοίταζε τη μικρή
φωλιά κάτω από τη στέγη του σπιτιού. Εκεί, όλο το καλοκαίρι, ζούσε μια οικογένεια
χελιδονιών. Τους είχε δώσει ονόματα,η μαμά Χελιδόνα, ο μπαμπάς Φτεροκούνης και
το μικρό τους πουλάκι, που το φώναζε Αστεράκι.
Από την άνοιξη, η Άννα παρακολουθούσε πώς τα χελιδόνια έχτισαν τη φωλιά τους,
πώς έφερναν χώμα και άχυρα, πώς γεννήθηκαν τα μικρά, πώς άνοιγαν τα στόματά τους πλατιά περιμένοντας τροφή. Για εκείνη, τα χελιδόνια δεν ήταν απλώς πουλιά,ήταν κάτι παραπάνω. Ήταν οι μικροί της φίλοι.
Όμως, κάπια στιγμή ήρθε ο Σεπτέμβρης. Ο αέρας δροσίστηκε, τα φύλλα κιτρίνισαν, κι η Άννα κατάλαβε ότι κάτι θα αλλάξει.
Ένα απόγευμα, καθώς έπαιζε στην αυλή, είδε το Αστεράκι να πετάει δίπλα της.
Κάθισε σε ένα κλαδί και, προς έκπληξή της, της μίλησε.
«Άννα, ήρθε η ώρα. Θα φύγουμε.»
Η Άννα άνοιξε διάπλατα τα μάτια.
«Μα γιατί; Εδώ έχετε το σπίτι σας!»
Το Αστεράκι την κοίταξε γλυκά και της χαμογέλασε.
«Ο χειμώνας έρχεται. Τα έντομα θα χαθούν κι εμείς δε θα έχουμε τροφή. Πρέπει να ταξιδέψουμε μακριά, σε μέρη ζεστά. Μα σου υπόσχομαι κάτι. Κάτι για να θυμάσαι τις κρύες μέρες του χειμώνα. Θα γυρίσουμε την άνοιξη.»
«Κι αν χαθείς; Αν δεν ξαναγυρίσεις;» ρώτησε η Άννα με φωνή που έτρεμε.
Το Αστεράκι τίναξε τα φτερά του.
«Έχουμε μέσα μας πυξίδα. Ο ήλιος, τα αστέρια, η γη μάς δείχνουν τον δρόμο. Και πάνω απ’ όλα, η αγάπη για τον τόπο μας μάς γυρίζει πίσω.»
Τη νύχτα, η Άννα δεν μπορούσε να κοιμηθεί. Έβλεπε όνειρα με χελιδόνια να πετούν πάνω από θάλασσες και βουνά. Το πρωί,όταν ξύπνησε και πήγε στο παράθυρο είδε ότι ο ουρανός γέμισε σμήνη. Ήταν όλοι εκεί, έτοιμοι για το ταξίδι.
Το Αστεράκι έκανε έναν τελευταίο γύρο πάνω από το σπίτι και ψιθύρισε:
«Μην κλαις. Κράτα με στην καρδιά σου. Θα σε συναντήσω ξανά.»
Και πέταξε μαζί με τους άλλους, μέχρι που χάθηκε στον ορίζοντα.
Το μικρό χελιδόνι πέταξε μέρες ολόκληρες. Πέρασε βουνά που μύριζαν θυμάρι, διέσχισε ποτάμια που έλαμπαν σαν καθρέφτες, στάθηκε σε χωράφια γεμάτα στάχυα.
Στην έρημο, ο ήλιος έκαιγε, αλλά το σμήνος δεν σταμάτησε. Στη θάλασσα, κύματα προσπάθησαν να τα τρομάξουν, μα τα φτερά τους ήταν δυνατά.
Σε κάθε τόπο που περνούσε, το Αστεράκι μάζευε ιστορίες. Ένα παιδί του χάρισε ένα χαμόγελο στην Αφρική. Μια ελιά του έδωσε σκιά στην Ελλάδα. Μια καμήλα το κοίταξε περίεργα στην έρημο.
Κι όσο πιο μακριά πήγαινε, τόσο πιο πολύ ήθελε να γυρίσει. Γιατί είχε αφήσει πίσω του μια φίλη που το περίμενε.
Η Άννα όλο τον χειμώνα σήκωνε το βλέμμα στον ουρανό. Κάθε μέρα, κάθε εβδομάδα. Έβλεπε βροχές, σύννεφα, ήλιο, μα όχι τα χελιδόνια της. Έγραφε γράμματα και τα άφηνε στο περβάζι:
«Αστεράκι, σε περιμένω.»
Κι όταν η άνοιξη έφτασε, όταν η γη γέμισε ξανά πράσινο, μια μέρα άκουσε γνώριμο φτερούγισμα. Έτρεξε έξω. Η φωλιά κάτω από τη στέγη ξαναγέμισε ζωή.
Το Αστεράκι ήταν εκεί. Πέταξε γύρω της, σαν να την αγκάλιαζε με τα φτερά του.
«Σου το είπα. Θα ξανάρθω.»
Η Άννα γέλασε με δάκρυα στα μάτια.
«Και τώρα ξέρω ότι κάθε αποχωρισμός δεν είναι για πάντα. Είναι απλώς υπόσχεση επιστροφής.»
Από τότε, κάθε φθινόπωρο, η Άννα δεν έκλαιγε όταν έβλεπε τα χελιδόνια να
φεύγουν. Σήκωνε το χέρι της και τα χαιρετούσε:
«Καλό ταξίδι! Σας περιμένω!»
Και κάθε άνοιξη, όταν γύριζαν, ένιωθε ότι η ελπίδα είχε κρατήσει την υπόσχεσή της.
Κάπου κρύβεται και το μήνυμα των χελιδονιών
Τι μας διδάσκουν λοιπόν τα χελιδόνια;
Ότι οι αποχωρισμοί δεν είναι τέλος. Είναι κύκλος. Ότι η ζωή είναι γεμάτη ταξίδια και επιστροφές. Ότι πρέπει να έχουμε υπομονή, πίστη και ελπίδα. Γιατί πάντα έρχεται η άνοιξη. Πάντα η ζωή ξαναγεννιέται.
Κι ίσως, αν μάθουμε να ακούμε όπως τα παιδιά, να καταλάβουμε πως κάθε χελιδόνι, την ώρα που ανοίγει τα φτερά του για το ταξίδι, ψιθυρίζει:
«Μη με λησμονείς. Θα ξανάρθω.»
