Γράφει ο Κωνσταντίνος Ιωαννίδης
(Μέλος της Ομάδας Πρωτοβουλίας για την Ανάδειξη και Προβολή του 1821 στην Ηλεία-
– Φυσικός, M.Sc. Computing)
Το βράδυ της 3ης Απριλίου 1822 φτάνει στην Ύδρα ένας Άγγλος, πρώην αξιωματικός του Βρεττανικού πολεμικού ναυτικού και θέτει τον εαυτό του στην υπηρεσία των επαναστατημένων Ελλήνων. Λίγες μέρες αργότερα όταν παρουσιάστηκε στον Ελληνική κυβέρνηση, τον θεωρούν ύποπτο ως κατάσκοπο των Άγγλων κι τίθεται υπό παρακολούθηση. Ο Άγγλος το αντιλήφηκε και στέλνει επιστολή στον Μαυροκορδάτο, απαιτώντας να αποφασίσουν άμεσα αν τον χρειάζονται ή όχι, γράφοντας μάλιστα ότι θα μπορούσε να ξοδέψει κι αλλού τα χρήματα του και μάλιστα χωρίς να εκτίθεται σε κινδύνους. Αμέσως έγινε δεκτός και ξεκινάει να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο ναυτικό της Ύδρας, στα καράβια των αδερφών Τομπάζη. Λίγα χρόνια αργότερα το όνομά του έμελλε να ταυτιστεί με ο πρώτο Ελληνικό πολεμικό ατμόπλοιο και το πρώτο παγκοσμίως που συμμετείχε σε πολεμικές επιχειρήσεις, την ένδοξη Καρτερία.
(Φρανκ Άμπνευ Χέηστινγς (Πίνακας στο Ιστορικό Εθνολογικό Μουσείο)
Ο Άγγλος αυτός ήταν ο Φρανκ Άμπνευ Χέηστινγς (Frank Abney Hastings), η Άστιγξ όπως τον προσφωνούσαν τότε, απόγονος αριστοκρατικής οικογένειας, ο οποίος έχοντας προυπηρεσία 14 ετών σε Αγγλικά πολεμικά πλοία ήλθε στην επαναστατημένη Ελλάδα γεμάτος με νέες ιδέες για το σύγχρονο σχεδιασμό των πολεμικών πλοίων και το πυροβολικό τους. Από το 1823 ζητάει με επιστολές την αγορά ενός ατμοκίνητου πλοίου και τον εξοπλισμό με βαριά κανόνια, στην οποία προσφέρεται κι ο ίδιος να συνεισφέρει οικονομικά. Τελικά το αίτημά του έγινε αποδεκτό και με τα χρήματα του 2ου Αγγλικού δανείου παραγγέλθηκαν 6 ατμοκίνητα πλοία στην Αγγλία με βάση τα σχέδια που είχε υποβάλει ο Χέηστινγς.
Με την τροπή που πήρε η επανάσταση μετά την επέλαση του Ιμπραήμ και τη πτώση του Μεσσολογίου επισπεύθηκε η ναυπήγηση του πρώτου από τα 6 πλοία, το οποίο ονομάστηκε Καρτερία. Με προσωπικό αγώνα και επιμονή του Χεήστινγκς και παρά τις τεράστιες δυσκολίες και καθυστερήσεις, τα ξημερώματα της 3ης Σεπτεβρίου 1826 οι κάτοικοι του Ναυπλίου ξυπνούν από «πρωτοφανή ενάλιο θόρυβο» καθώς η Καρτερία φτάνει επιτέλους στην Ελλάδα. Πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται στην παραλία για να θαυμάσει από κοντά το «παπόρι» και κάποιοι σχολίαζαν ότι με τους μεγαλους τροχούς που είχε στο πλάι θα μπορούσε να ανέβει στη κορυφή του Παλαμηδιού.
(Το ακροπρόωρο και το ομοίωμα της Καρτερίας τα οποία βρίσκονται στο Ιστορικό Εθνολογικό Μουσείο)
Ο Χέιστινγκς έχοντας διαπιστώσει την αδυναμία των Ελληνικών πλοίων να αντιπαραταχτούν στα ίσια με τα μεγάλα Τουρκικά σκάφη (πλοία γραμμής και φρεγάτες) είχε σχεδιάσει και εξοπλίσει τη Καρτερία με 8 πολύ μεγάλα (για το μέγεθος της) κανόνια 68 λιβρών, 4 από τα οποία ήταν δικής του σχεδίασης. Τα κανόνια είχαν σκόπευτρα και έκαναν χρήση πυρακτωμένων και εκρηκτικών κοίλων βλημάτων. Η πυράκτωση των βλημάτων γίνονταν στους ατμολέβητες και μεταφέρονταν με ειδικό εργαλείο στα κανόνια. Ο Χέιστινγκς μελετούσε επί χρόνια τις τακτικές εμπλοκής στη θάλλασα και τις πιό σύγχρονες μελέτες για το πυροβολικό, και είχε πειστεί ότι η η ευθεία βολή από κοντινή απόσταση με πυρακτωμένα βλήματα ήταν σαφώς πιο αποτελεσματική από τον τρόπο με τον οποίο πολεμούσαν τα πλοία της εποχής.
(Σχέδιo των κανονιών από τον Φρανκ Ατσιγξ (επάνω) και ένα από τα σωζομενα κανόνια της Καρτερίας στο ναύσταθμο της Σαλαμίνας (κάτω).
Το πλήρωμα της Καρτερίας (περίπου 170) επιλέχθηκε από τον ίδιο τον Χέηστινγς και αποτελούνταν από έμπειρους Άγγλους, Υδραίους και Σουηδούς. Οι 22 επιλεγμένοι πυροβολητές εκαπαιδεύονταν διαρκώς στα είδη των βλημάτων και την ακρίβεια των βολών. Ο ίδιος ο Χέιστινγκς αναφέρει ότι από τα κανόνια της Καρτερίας έγιναν σε εμπλοκές και εκπαίδευση περισσότερες από 17.000 βολές !
Η Καρτερία για να κινείται χρησιμοποιούσε κυρίως τα πανιά της και στην άπνοια στηριζόταν στους ατμολέβητες οι οποίοι την κινούσαν με 6 μίλια την ώρα. Σε μια εποχή όπου ο άνεμος καθόριζε τη διάρκεια του ταξιδιού και τους ελιγμούς των πλοίων στις ναυμαχίες, η κίνηση σε άπνοια φάνταζε ώς κάτι το εξωπραγματικό.
Η ατμοκίνηση έδινε στην Καρτερία ένα τεράστιο πολεμικό πλεονέκτημα καθώς της επέτρεπε να κάνει γρηγορότερους και καλύτερους ελιγμούς και να πάει ακόμα και κόντρα στον άνεμα. Μπορούσε να περιστραφεί επί τόπου βάλλοντας διαρκώς και από τα 8 βαριά κανόνια της με ακρίβεια προς τον ίδιο στόχο. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φαντασία για να φανταστεί κάποιος τον πανικό και τον τρόμο των Τούρκικων πληρωμάτων όταν έβλεπαν την Καρτερία εν δράσει !
(Πίνακας που δείχνει τη Καρτερία στη ναυμαχία της Αγκάλης να κινείται με κατεβασμένα τα πανιά αντίθετα προς τον άνεμο, μοναδικό πλεονέκτημα για πολεμικό πλοίο της εποχής).
Η Καρτερία συμμετείχε σε ναυτικές επιχειρήσεις από το 1826 έως το 1828 με επιτυχίες στον Ορωπό, στο Βόλο στο Τρίκερι, στο Φάληρο και στο Αιτωλικό. Η πιο σημαντική επιτυχία της συνέβη στις 27 Σεπτεμβρίου του 1827 στο κόλπο της Ιτέας (Σκάλα Σαλώνων τότε), όπου μέσα σε λίγα λεπτά η «Καρτερία» βύθισε στο κολπίσκο της Αγκάλης την τουρκική ναυαρχίδα (βρίκι) και κατάστρεψε με τα πυρωμένα βλήματα τα 9 από τα 11 εχθρικά πλοία μετά από απόλυτα εύστοχες βολές.
(Μνημείο για τη Ναυμαχία της Αγκάλης στην Ιτέα, η επέτειος της οποίας εορτάζεται κάθε χρόνο).
Ο βιογράφος του Φρανκ Άμπνευ Άστιγξ αναφέρει πως η Καρτερία ήταν το μοναδικό Ελληνικό σκάφος τέλεια οργανωμένο, με το πιό πειθαρχημένο πλήρωμα και πως ο κυβερνήτης του ένας από τους πιό έντιμους και χρήσιμους φιλέλληνες ο οποίος όχι μόνο ποτέ δεν έλαβε αμοιβή αλλά ξόδεψε και τμήμα της περιουσίας του για να κρατήσει ως το τέλος την Καρτερία μάχιμη και δυνατή.
Τέλος, να σημειώσουμε εδώ ότι από τα 5 παρόμοια πλοία που αναμένονταν από την Αγγλια, τελικά έφτασαν μόνον δύο έφτασαν στην Ελλάδα όταν πλέον είχε τελειώσει ο πόλεμος. Τμήματα της Καρτερίας (ο ατμολέβητας και τα μεταλικά δοκάρια του μηχανοστασίου της) ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στον ναύσταυθμο στον Πόρο.
