ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΠΥΡΓΟΥ: Αφιέρωμα στην Καθαρά Δευτέρα!

Καθαρή Δευτέρα και πάλι αγαπητοί μου φίλοι και Χριστιανοί μου. Με την Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή για την Ορθόδοξη Εκκλησία μας, ενώ ταυτόχρονα σημαίνει και το τέλος των Απόκρεων. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι η ευλογημένη αυτή περίοδο που μας προετοιμάζει έτσι ώστε με καθαρά καρδία και χωρίς κανένα ψυχικό βάρος να αγωνιστούμε τον καλόν αγώνα, να διαβούμε το της νηστείας Μέγα πέλαγος και αξίως να φθάσουμε να προσκυνήσουμε και να μετέχουμε στην Αγία Ανάσταση του Κυρίου μας!

        Ένας ακόμη πνευματικός αγώνας ξεκινάει! Ένας δρόμος δύσκολος, μακρύς, γεμάτος πειρασμούς και παγίδες αλλά με πανηγυρική όμως κατάληξη. Κατάληξη μπροστά στην οποία όλοι οι εχθροί της πίστεώς μας τρέπονται σε φυγή. Η κατάληξη αυτή είναι η ένδοξη Ανάσταση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού!! Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί «καθαρίζονται» πνευματικά και σωματικά. Είναι ημέρα νηστείας αλλά και ημέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο. Η Καθαρά Δευτέρα εορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή του Πάσχα, διότι μετά την νηστεία της Τεσσαρακοστής έχουμε και την νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδος. Οι ρίζες της Καθαρής Δευτέρας είναι στενά συνυφασμένες με τις Χριστιανικές εορτές της Εκκλησίας μας, καθώς επίσης και της λαϊκής παράδοσης. Η Καθαρά Δευτέρα είναι ημέρα σταθμός-ορόσημο για τους Χριστιανούς, ενώ παράλληλα σηματοδοτεί την έναρξη της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

Η Καθαρά Δευτέρα λοιπόν είναι το εφαλτήριο του πνευματικού αγώνα όλων μας, ο οποίος αγώνας εκτελείται με την συμμέτοχή μας στις Ιερές Ακολουθίες της Εκκλησίας μας, την προσευχή και τη νηστεία, σε συνδυασμό πάντα και με την φιλανθρωπία από το περίσσευμά μας ή το υστέρημά μας προς τους ανήμπορους συνανθρώπους μας. Η ημέρα αυτή είναι το αρχικό στάδιο της κάθε είδους καθάρσεως της ψυχής και του σώματός μας. Είναι ημέρα περισυλλογής και αυτοκριτικής και όχι χορών και διασκεδάσεων. Άλλωστε για τον λόγο αυτό, φέρει και το όνομα «Καθαρά Δευτέρα». Τα παλαιά δε χρόνια συνήθιζαν την ημέρα αυτή οι νοικοκυρές να πλένουν με καυτό νερό και στάχτη από το τζάκι τα κατσαρολικά τους, έτσι ώστε να εισέρθουν όσο το δυνατό χωρίς να αρτυθούν στην περίοδο της νηστείας, που ξεδιπλωνόταν εμπρός τους.

Αξιοσημείωτο επίσης είναι και το λεγόμενο «τριήμερο» των Ορθόδοξων Χριστιανών. «Τριήμερο» ονομάζεται ο προαιρετικός κανόνας των Χριστιανών, κληρικών και λαϊκών, οι οποίοι κατά τις τρεις πρώτες ημέρες της καθαρός εβδομάδος δεν τρώγουν τίποτε, παρά πίνουν μόνο λιγοστό νερό. Την Καθαρά Δευτέρα, οι Χριστιανοί μας καταναλώνουν τις παραδοσιακές «λαγάνες», (άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη την ημέρα), καθώς επίσης και νηστήσιμα φαγητά: (ταραμά, ταραμοσαλάτα, ελιές, κρεμμύδια, χαλβά, τουρσιά, λαχανικά και φασολάδα, ΧΩΡΙΣ ΒΕΒΑΙΑ ΕΛΑΙΟΝ ΚΑΙ ΟΙΝΟΝ). Συνεχίζουμε βέβαια αυτή την νηστεία της Καθαρής Δευτέρας, όλη την εβδομάδα η οποία λέγεται Καθαρή εβδομάδα και το Σάββατο πλέον θα καταλύσουμε Έλαιον και Οίνον.

     Στην Αθήνα, από τα παλιά χρόνια, η Καθαρά Δευτέρα βρίσκει τους Αθηναίους στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου, να περνούν ευχάριστα την ημέρα αυτή μέχρι την δύση του ηλίου. Πολλοί πιστεύουν πως η Καθαρά Δευτέρα έχει Βυζαντινή καταγωγή, γιατί στην Κωνσταντινούπολη συνηθίζουν την ημέρα αυτή, μεγάλο πλήθος κόσμου να συρρέει σε έναν από τους επτά λόφους της Πόλης και συγκεκριμένα σε εκείνον του Ελληνικότατου οικισμού των «Ταταούλων».

Πρωταγωνιστικό ρόλο βέβαια την Καθαρή Δευτέρα έχει και η λαγάνα, η οποία σηματοδοτεί την έναρξη της νηστείας της Μεγάλης Σαρακοστής. Η λαγάνα είναι αζύμωτο ψωμί, δηλαδή παρασκευάζεται χωρίς προζύμι και το όνομα της προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό “λάγανον”. Το όνομα αυτό αναφέρεται σε πολλά κείμενα της αρχαιότητας όπως οι Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη, όπου αναφέρεται η φράση λαγάνα πέττετται δηλαδή λαγάνες γίνονται. Κατά την παράδοση η λαγάνα παρομοιάζεται με τον άρτο που κατανάλωσαν οι Ισραηλίτες κατά την έξοδό τους από την Αίγυπτο, από τότε και μέχρι τη στιγμή που ο Χριστός ευλόγησε τον ένζυμο άρτο. Έτσι οι πιστοί, τρώνε την Καθαρά Δευτέρα λαγάνα προκειμένου να θυμούνται αυτό το γεγονός.

Τα Κούλουμα αυτή την ημέρα έχουν βέβαια την τιμητική τους και σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας, με κύριο έθιμο της ημέρας το πέταγμα του «Χαρταετού». Με την ονομασία κούλουμα χαρακτηρίζεται ο υπαίθριος πανηγυρισμός της «Καθαρής Δευτέρας». Η λέξη προέρχεται από το λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος. Εκφράζει δηλαδή το τέλος, τον επίλογο της Αποκριάς.

Κύριο έθιμο αγαπητοί μου της Καθαρής Δευτέρας επίσης είναι και το πέταγμα του «Χαρταετού». Η προέλευση και η ιστορία του χαρταετού, όπως διαβάζουμε, έχει ξεκινήσει από τον αρχαίο Έλληνα αρχιμηχανικό Αρχύτα, ο οποίος μάλιστα ήταν μαθητής του Πυθαγόρα γύρω στα 440-60 π.Χ., ενώ άλλοι πιστεύουν επίσης ότι έχει έρθει από την Ασία. Όπως και να είναι, για εμάς είναι ένα ευχάριστο λαϊκό έθιμο, το οποίο είναι επακόλουθο και απόλυτα συνυφασμένο με τις Χριστιανικές μας εορτές, το οποίο σκορπά χαρά σε μικρούς και μεγάλους.

Εμείς οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, παρομοιάζουμε τον χαρταετό με τα όμορφα χρώματά του, σαν τις ψυχές μας, οι οποίες πετούν μέσῳ της προσευχής μας, στον ουρανό και φτάνουν μέχρι τον Κύριο και Σωτήρα μας και είναι το ίδιο ελαφρές σαν τους χαρταετούς, γιατί είναι απαλλαγμένες από τα βάρη των αμαρτιών μας, μιας και έχουμε ενεργό συμμετοχή με το μέγα Μυστήριο της Ιεράς Εξομολογήσεως και της Θείας Ευχαριστίας. Για αυτό τον λόγο καλό είναι πετάξουμε τον χαρταετό αλλά και να καθαρίσουμε τις ψυχές μας με την Εξομολόγηση αυτή την περίοδο της Τεσσαρακοστής.

Ένα έθιμο που έχει σχεδόν χαθεί είναι αυτό της Κυρά-Σαρακοστής. Πρόκειται για ένα ιδιόμορφο ημερολόγιο με το οποίο μετρούσαν τις εβδομάδες της νηστείας (Σαρακοστής). Η κυρά Σαρακοστή στις περισσότερες περιοχές ήταν μια χάρτινη ζωγραφιά. Απεικόνιζε μια γυναίκα με σταυρωμένα χέρια, λόγω προσευχής, σαν καλόγρια, χωρίς στόμα, λόγω νηστείας, και με εφτά πόδια που αναπαριστούσαν τις επτά εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής. Κάθε Σάββατο έκοβαν ένα πόδι και έτσι ήξεραν πόσες βδομάδες νηστείας απέμεναν μέχρι το Πάσχα. Το Μεγάλο Σάββατο, έκοβαν και το τελευταίο πόδι.

Αυτό το κομμάτι χαρτί το δίπλωναν καλά και το έκρυβαν σε ένα ξερό σύκο. Τοποθετούσαν το σύκο αυτό μαζί με άλλα, και σε όποιον το έβρισκε θεωρούνταν ότι του έφερνε γούρι.Σε άλλα μέρη της Ελλάδας η Κυρά Σαρακοστή δεν ήταν φτιαγμένη από χαρτί, αλλά από ζυμάρι. Το ζυμάρι φτιαχνόταν με αλεύρι, αλάτι και νερό. Η διαδικασία ήταν κι εδώ η ίδια όπως και με την χάρτινη. Μια παραλλαγή του εθίμου της Κυράς Σαρακοστής είναι φτιαγμένη από πανί και γεμισμένη με πούπουλα.

Για την Κυρά Σαρακοστή έχουν γραφτεί τέλος και οι εξής στίχοι:

Την Κυρά Σαρακοστή που είναι έθιμο παλιό

οι γιαγιάδες μας την έφτιαχναν με αλεύρι και νερό.

Για στολίδι της φορούσαν στο κεφάλι έναν Σταυρό

μα το στόμα της ξεχνούσαν γιατί νήστευε καιρό.