Γράφει ο Θανάσης Δαμασκόπουλος
Η ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΗ ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ 8ου ΚΑΙ 7ου ΑΙΩΝΑ π. Χ.
Η αρχαία ελληνική πόλη, ως ομαδική συμβίωση των ανθρώπων σε κοινό τόπο, υπήρξε η πιο εξελιγμένη μορφή ανεξάρτητης και αυτόνομης ανθρώπινης οργάνωσης και ήταν δημιούργημα των ελληνικών φυλών που εγκαταστάθηκαν στη ηπειρωτική Ελλάδα και στα παράλια της Μ. Ασίας. Η φυσιογνωμία της πόλης ως οργανωμένης κοινωνικής και πολιτικής οντότητας αρχίζει να διαμορφώνεται γύρω στον 8ο αι. π.Χ.
Οι σημαντικότεροι παράγοντες στην εξέλιξη του θεσμού της πόλης ήταν:
- Η καθιέρωση του νομίσματος ως μέσου συναλλαγής(7ος αι. π.Χ.)
- Ο εκπατρισμός των κατοίκων, εξαιτίας της στενότητας της γης και της φτώχειας.
- Η ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυσιπλοΐας, που είχε ως αποτέλεσμα την αστυφιλία.
Τα βασικά χαρακτηριστικά της πόλης είναι η ενότητα, η αυτάρκεια και η αυτονομία, ενώ τρεις είναι οι ομάδες του πληθυσμού που την απαρτίζουν: οι πολίτες, οι μέτοικοι και οι δούλοι. Τους ελεύθερους πολίτες χαρακτήριζαν η κατοχή γης, η κατοχή πολιτικών δικαιωμάτων και η καταγωγή από πολίτες γονείς. Τον 7ο αι. π.Χ. την αρχαία Αθήνα διοικούσαν οι 9 άρχοντες και ο Άρειος Πάγος. Οι 9 άρχοντες εναλλάσσονταν κάθε χρόνο στη διοίκηση της πόλης και ήταν οι εξής: ο επώνυμος άρχων, με τη μεγαλύτερη εξουσία, ο βασιλιάς άρχων με καθήκοντα θρησκευτικά, ο πολέμαρχος άρχων ο αρχηγός του στρατού και οι θεσμοθέτες άρχοντες με νομοθετικές και ίσως και δικαστικές αρμοδιότητες. Ο Άρειος Πάγος ήταν ένα συμβούλιο από ισόβια μέλη, τα οποία είχαν διατελέσει υποδειγματικοί άρχοντες, με αρμοδιότητες στην απονομή της δικαιοσύνης, και στην εποπτεία και τον έλεγχο των αρχόντων.
Πολιτικά, οι αρχαίοι Αθηναίοι, διαιρούνταν σε ιππείς, που ήταν κάτοχοι αλόγων και είχαν πρόσβαση στα δημόσια αξιώματα, σε ζευγίτες, οι οποίοι πιθανότατα κατείχαν ζευγάρι βοδιών και σε θήτες, που ήταν αγρότες και μικροϊδιοκτήτες γης.
Αναφορικά με τις κοινωνικές τάξεις της αθηναϊκής κοινωνίας, διακρίνουμε τρεις: τους ευπατρίδες, που ήταν ευγενείς και μεγαλογαιοκτήμονες και είχαν αποκλειστικότητα στην εξουσία, τους δημιουργούς, που ήταν τεχνίτες, χειροτέχνες, έμποροι και ψαράδες, και τους γεωμόρους, που ήταν οι αγρότες με μικρή και μεσαία ιδιοκτησία γης.
Από τους ομηρικούς, ακόμα, χρόνους, τα βασικά αιτήματα του φτωχού λαού ήταν ο αναδασμός της γης και η παραγραφή των χρεών. Η συνεχής αντιπαράθεση μεταξύ πλούτου και φτώχειας, συχνά επιφέρει εμφύλιες έριδες και συγκρούσεις στην αθηναϊκή πολιτεία, μέχρι τον 6ο αι. π.Χ. Η Αθήνα, πλέον, αντιμετωπίζει βαθύτατη εσωτερική κρίση (στάσις), στην οποία συντέλεσαν η μεγάλη ανισότητα στη εκμετάλλευση της γης, η αύξηση των οφειλετών και των δούλων λόγω χρεών και κάποιες άδικες δικαστικές αποφάσεις.
Τα πράγματα θα αλλάξουν στη συνέχεια. Σημαντική εξέλιξη αυτής της περιόδου είναι η κατάλυση από μια μεγάλη μερίδα του λαού ενός αποκλειστικού προνομίου της αριστοκρατίας, που ήταν ο πόλεμος και η υπεράσπιση της πόλης. Η καθιέρωση της φάλαγγας (μέσα του 7ου αι. π.Χ.) ως πολεμικής τεχνικής, απαίτησε πολύ περισσότερους πολεμιστές από ότι παλαιότερα, με αποτέλεσμα να προσφέρουν στρατιωτική υπηρεσία πολίτες από τις μεσαίες και τις κατώτερες τάξεις, που είχαν την οπλιτική ικανότητα. Έτσι, η ιδιότητα του πολίτη γίνεται ταυτόσημη με την ιδιότητα του οπλίτη, με άμεσες προεκτάσεις στην πολιτική ζωή της πόλης, στην διαδικασία λήψης των αποφάσεων και στη διαχείριση της εξουσίας.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ ΣΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ (6ος-5ος αι. π.Χ.)
Το 594 π.Χ. ο Σόλωνας εκλέγεται στο αξίωμα του επώνυμου άρχοντα και ξεκινάει μια σειρά μεταρρυθμίσεων, που στόχο έχουν να συμφιλιώσουν τις αντιμαχόμενες πλευρές. Η ελευθερία του ατόμου κατοχυρώνεται ως θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα και καταργούνται τα χρέη των φτωχών αγροτών(σεισάχθεια), καθώς και η σύναψη δανείων με σωματική εγγύηση.
Ο Σόλωνας διαιρεί τους πολίτες σε 4 τάξεις με βάση το ετήσιο εισόδημά τους:
Τους πεντακοσιομέδιμνους, που είχαν ετήσια παραγωγή 500 μεδίμνους κριθάρι (ή 500 μετρητές λαδιού-κρασιού) και αποκλειστικότητα πρόσβασης στα αξιώματα του άρχοντα και του στρατιωτικού διοικητή,
τους ιππείς(τριακοσιομέδιμνους), με παραγωγή 300-500 μεδίμνων, που υπηρετούσαν ως ιππείς και είχαν δικαίωμα εκλογής σε ανώτερα αξιώματα,
τους ζευγίτες(διακοσιομέδιμνους) με παραγωγή 200-300 μεδίμνων και δικαίωμα συμμετοχής σε κατώτερα αξιώματα
και τους θήτες, που ήταν και οι περισσότεροι ελεύθεροι πολίτες με παραγωγή κάτω των 200 μεδίμνων, με δικαίωμα ψήφου, αλλά όχι και εκλογής στα διάφορα αξιώματα και που υπηρετούσαν στον στρατό ως ψιλοί. Στον Σόλωνα, επίσης, αποδίδονται η θέσπιση δυο νέων θεσμών, της Βουλής των 400 και του Δικαστηρίου της Ηλιαίας.
Τα κύρια επιτεύγματα των μεταρρυθμίσεων του Σόλωνα ήταν:
- η συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων όλων τα τάξεων των ελεύθερων πολιτών
- η απελευθέρωση των κατώτερων τάξεων από τους παραδοσιακούς πολιτικοοικονομικούς συσχετισμούς, και
- η οικονομική απελευθέρωση των φτωχών και η προώθηση της ατομικής τους ελευθερίας.
Η πραγματική επανάσταση, όμως, που άνοιξε τον δρόμο για την πλήρη μεταβολή των θεσμών, σημειώθηκε το 507 π.Χ. με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη. Το έργο του Κλεισθένη αποσκοπούσε στην αναδιοργάνωση του πολιτικού σώματος και στην ανακατανομή των εξουσιών.
Συγκεκριμένα: αύξησε τις φυλές των πολιτών από 4 σε 10, καθώς επίσης και τον αριθμό των πολιτών, με τη δημιουργία του δήμου ως νέας μορφής διοίκησης. Η καθεμιά από τις νέες φυλές περιλάμβανε 3 τριττύες (περιφέρειες-περιοχές) και 10 δήμους, οπότε φτιάχτηκαν συνολικά 30 τριττύες και 100 δήμοι σε όλη την Αττική. Οι 10 τριττύες αντιστοιχούσαν στο κέντρο της Αθήνας και τα περίχωρα, οι επόμενες 10 στις παραλιακές περιοχές και οι άλλες 10 στα μεσόγεια.
Ο Κλεισθένης, με την αναδιάρθρωση των φυλών, τη μετατόπιση του πολιτικού κέντρου βάρους στους δήμους, τη διεύρυνση της Βουλής των 400 σε Βουλή των 500 και την αύξηση της συχνότητας των συνεδριάσεων της Εκκλησίας του Δήμου, εμφύσησε σε ακόμα ευρύτερα στρώματα πολιτών το κίνητρο της συμμετοχής στη διακυβέρνηση της πόλης και άνοιξε, ουσιαστικά, την πόρτα στη άμεση δημοκρατία.
Με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, η απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη ήταν πλέον πιο εύκολη, ακόμα και για κάποιους που δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις, όπως οι μέτοικοι. Άμεσο συνεπακόλουθο υπήρξε, όπως ήταν φυσικό, η διεύρυνση του σώματος των πολιτών.
Η πολιτική συμμετοχή των ελεύθερων πολιτών στα πολιτειακά όργανα της πόλης, έφτασε στο αποκορύφωμά της με τις θεσμικές αλλαγές του Εφιάλτη και του Περικλή.
Το 462 π.Χ. ο Εφιάλτης, θεωρεί τον Άρειο Πάγο με τα ισόβια μέλη που τον απαρτίζουν, εμπόδιο στη διεύρυνση της δημοκρατίας και του αφαιρεί τις περισσότερες αρμοδιότητες πλην των θρησκευτικών. Επίσης, στον Εφιάλτη αποδίδεται και ο θεσμός της “γραφής παρανόμων”, δηλαδή, το δικαίωμα, που είχε ένας πολίτης να ζητήσει την κατάργηση ενός μέτρου που, κατά την γνώμη του, δεν ήταν σύμφωνο με τους νόμους. Αποτέλεσμα αυτών των μεταρρυθμίσεων ήταν να περάσουν οι περισσότερες αρμοδιότητες του Αρείου Πάγου στην Εκκλησία του Δήμου και στην Βουλή των 500.
Το 451 π. Χ. ο Περικλής επιβάλλει για πρώτη φορά την μισθοφορά, μια αποζημίωση που δινόταν στους πολίτες για την προσφορά τους στα δημόσια αξιώματα. Οι δικαστές της Ηλιαίας ήταν οι πρώτοι που έλαβαν τον μισθό αυτό και αρχικά ήταν 3 οβολοί την ημέρα. Ο θεσμός αυτός επέτρεπε σε κάθε Αθηναίο πολίτη, ακόμα και στον πιο φτωχό, να αφιερώνει ένα μικρό μέρος του χρόνου του στη δημόσια ζωή της πόλης και έκανε την άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων ισότιμη με ένα επάγγελμα.
Την εποχή του Περικλή διαμορφώνονται οι αρμοδιότητες των στρατηγών, καθώς και οι διαδικασίες στις συνελεύσεις της Βουλής και του Δήμου, οργανώνονται τα σώματα των εξειδικευμένων αρχόντων και καθιερώνεται η κληρουχία, μια μορφή αποικισμού με παροχή γης στους ακτήμονες Αθηναίους, με ταυτόχρονη διατήρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων. Οι διάφοροι θεσμοί, την εποχή του Περικλή, παίρνουν την οριστική τους μορφή και η αθηναϊκή δημοκρατία καταδεικνύεται ως ένα ισορροπημένο και αρμονικό πολίτευμα. Κατά το 440, αν όχι πριν, ο όρος δημοκρατία καθιερώθηκε ως περιγραφή της μορφής του αθηναϊκού πολιτεύματος και ο δήμος κατείχε όντως την πολιτική εξουσία στο κράτος.
ΤΑ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΣΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΙΣΟ ΤΟΥ 5ου αι.
Θεμελιώδεις αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος ήταν η ισονομία, που σημαίνει πως όλοι οι πολίτες ήταν ίσοι ενώπιον του νόμου, η ισοτιμία, που σημαίνει πως οι πολίτες ήταν ίσοι ως προς τις τιμές που τους αποδίδονταν, σύμφωνα με την προσωπική τους αξία και ήταν άξιοι να εκλέγουν και να εκλέγονται και η ισηγορία, που σημαίνει πως όλοι οι πολίτες είχαν ίσα δικαιώματα λόγου στα δημόσια όργανα. Αυτά τα δημόσια όργανα, στα οποία εκφραζόταν η θέληση και η κυριαρχία του δήμου ήταν η Εκκλησία του Δήμου, η Βουλή των 500, τα δικαστήρια και διάφοροι άρχοντες.
1) Η Εκκλησία του Δήμου. Ήταν το κυρίαρχο πολιτειακό όργανο της δημοκρατικής Αθήνας και δικαίωμα συμμετοχής στις συνεδριάσεις είχαν όλοι οι ελεύθεροι πολίτες άνω των 20 ετών. Συνερχόταν περίπου 36 φορές τον χρόνο, 3-4 φορές σε κάθε πρυτανεία. Οι πρυτανείες ήταν 10 (μία από κάθε φυλή) και διαρκούσαν 36 ημέρες. Ο τόπος των συνεδριάσεων ήταν ο λόφος της Πνύκας, που σύμφωνα με υπολογισμούς χωρούσε γύρω στις 6.000 ανθρώπους. Οι συνεδριάσεις ξεκινούσαν με την ανατολή του ήλιου και τελείωναν συνήθως το μεσημέρι και οι αποφάσεις λαμβάνονταν πλειοψηφικά με χειροτονία, δηλαδή ανάταση του χεριού. Οι αποφάσεις της Εκκλησίας του Δήμου ονομάζονταν ψηφίσματα και χαράσσονταν σε στήλη για δημόσια προβολή, ενώ δεν μπορούσαν, τα ψηφίσματα αυτά, να αντιτίθενται στους νόμους. Ασφαλιστική δικλείδα για το τελευταίο, ήταν η γραφή παρανόμων, μια αγωγή που μπορούσε να καταθέσει ο κάθε πολίτης ενάντια σε κάποιο ψήφισμα που θεωρούσε ασύμβατο με την ισχύουσα νομοθεσία.
Θεωρητικά, οι πολίτες που μπορούσαν να συμμετέχουν στις συνεδριάσεις της Πνύκας κατά το δεύτερο μισό του 5ου αι. π. Χ. ήταν περίπου 30.000, σύμφωνα με υπολογισμούς σύγχρονων ιστορικών. Ωστόσο, εμφανίζεται περίπου το 1/5 του σώματος. Θεωρητικά, επίσης, οι πολίτες αυτοί προέρχονταν από όλες τις εισοδηματικές τάξεις. Πρακτικά, όμως, φαίνεται πως η τάξη των θητών που είναι κυρίως αγρότες, έχουν μικρή συμμετοχή. Οι λόγοι αφορούν την μεγάλη απόσταση των περισσοτέρων πολιτών από το κέντρο της πόλης και ιδιαίτερα κατά την περίοδο του οργώματος και του θερισμού. Φαίνεται, επομένως, πως οι περισσότεροι, που ήταν βεβαίως φτωχοί, δεν ήταν διατεθειμένοι να παρατήσουν τις ασχολίες τους και να φτάσουν πεζοί από τους απομακρυσμένους δήμους της Αττικής για να παραβρεθούν στις συνελεύσεις.
Οι αρμοδιότητες της Εκκλησίας του Δήμου ήταν πάρα πολλές. Οι πολίτες εξέλεγαν κάθε χρόνο τους άρχοντες που κυβερνούσαν την πόλη για λογαριασμό τους και εξέλεγαν, επίσης, τους δικαστές που επάνδρωναν τα δικαστήρια. Η Εκκλησία του Δήμου επενέβαινε σε υποθέσεις σημαντικές που αφορούσαν την ασφάλεια του κράτους και με τη διαδικασία της εισαγγελίας ανίχνευε ενδεχόμενα σοβαρά αδικήματα, όπως η προδοσία. Επίσης, είχε πλήρη εξουσία σε διοικητικά και νομοθετικά θέματα, καθώς και σε θέματα εξωτερικής πολιτικής.
Η συνέλευση είχε, επίσης, την ανώτατη εξουσία και ευθύνη και για όλα τα θέματα που αφορούσαν την επίσημη θρησκεία της πόλης, όπως η οικοδόμηση ναών και η θεσμοθέτηση νέων λατρειών, καθώς επίσης και το δικαίωμα να παίρνει χρήματα από τα ταμεία των ναών, αν αυτό κρινόταν αναγκαίο, π.χ. κατά τη διάρκεια πολέμων. Σε θέματα που αφορούσαν την οικονομία, το ενδιαφέρον της Εκκλησίας του Δήμου εστιαζόταν κυρίως στο ζήτημα της εξαγωγής των σιτηρών, καθώς επίσης και στα ζητήματα που αφορούσαν τους φόρους των υποτελών της Αθήνας.
Τέλος, η Εκκλησία του Δήμου είχε την ανώτατη εξουσία να κάνει πόλεμο ή ειρήνη και έπρεπε επίσης να ψηφίζει για να αποφασιστούν εκστρατείες στην ξηρά ή την θάλασσα.
2) Η Βουλή των 500. Αποτέλεσε τον δεύτερο σημαντικό θεσμό διακυβέρνησης της αρχαίας Αθήνας, μετά την Εκκλησία του Δήμου και δικαίωμα εκλογής είχαν οι πολίτες άνω των 30 ετών. Συνολικά 500 βουλευτές(50 από κάθε φυλή) προτείνονταν από τους δήμους και κληρώνονταν, ενώ κανένας πολίτης δεν μπορούσε να καταλάβει το αξίωμα του βουλευτή περισσότερες από 2 φορές στη διάρκεια της ζωής του. Η θητεία κάθε βουλής ήταν ετήσια και οι βουλευτές για τις υπηρεσίες τους εισέπρατταν βουλευτικό μισθό. Οι 50 βουλευτές της κάθε φυλής προέδρευαν στις συνεδριάσεις για 36 περίπου ημέρες και τότε ονομάζονταν πρυτάνεις, ενώ η περίοδος εκείνη πρυτανεία. Οι συνεδριάσεις της Βουλής γίνονταν στο Βουλευτήριο, στο νότιο τμήμα της αγοράς και ήταν σχεδόν καθημερινές και δημόσιες, ανοιχτές, δηλαδή στον κόσμο.
Οι εξουσίες της Βουλής κατά το δεύτερο μισό του 5ου αι. π.Χ. ήταν διάφορες, με κύριο έργο την προετοιμασία των ψηφισμάτων της Εκκλησίας, την σύνταξη, δηλαδή των προβουλευμάτων. Ήταν όμως και το κύριο εκτελεστικό όργανο των αποφάσεων της Εκκλησίας του Δήμου, επόπτευε το έργο των αρχόντων και να ασκούσε έλεγχο στην θρησκευτική ζωή της πόλης, καθώς και στα οικονομικά ζητήματα του κράτους. Τέλος, είχε και κάποιες δικαστικές αρμοδιότητες τις οποίες κληρονόμησε μετά την υποβάθμιση του θεσμού του Αρείου Πάγου.
Σε σχέση με την ηλικία των βουλευτών, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό πρέπει να ήταν μεταξύ 30 και 50 ετών, αν αναλογιστεί κανείς ότι ο μέσος όρος ζωής των ανθρώπων στην Αρχαιότητα ήταν πολύ μικρότερος από ότι στις μέρες μας. Ο άνω των 50 χρόνων άνθρωπος ήταν υπέργηρος και άρα δύσκολος στις μετακινήσεις του. Όσο για την γεωγραφική προέλευση των βουλευτών, είναι προφανές ότι οι περισσότεροι από αυτούς κατοικούσαν εντός του άστεος. Τέλος, αναφορικά με την ταξική τους προέλευση, εικάζουμε ότι προέρχονταν-στην πλειοψηφία τους τουλάχιστον- τόσο από τις χαμηλές τάξεις, αφού υπήρχε και το κίνητρο της βουλευτικής αμοιβής, όσο και από την άρχουσα τάξη, αφού οι πλούσιοι παραδοσιακά μετείχαν στα κοινά της πόλης και βέβαια η παρουσία τους στη βουλή προφανώς δεν επηρέαζε αρνητικά την οικονομική τους κατάσταση. Είναι σίγουρο, άλλωστε, ότι ελάχιστοι ψαράδες, έμποροι, βιοτέχνες κ.λ.π., υπηρέτησαν στη Βουλή των 500.
Δεν πρέπει να αποκλειστεί το ενδεχόμενο κάποιοι πολίτες να μην εξελέγησαν ποτέ στη Βουλή, είτε γιατί ήταν κακοποιά στοιχεία, είτε γιατί ασθενούσαν από χρόνιες παθήσεις, είτε γιατί διέμεναν σε πολύ απομονωμένες περιοχές και δεν μπορούσαν να εγκαταλείψουν για ένα χρόνο τις οικογένειές τους και τις ασχολίες τους.
3) Τα δικαστήρια της Ηλιαίας. Αποτελούνταν από 6.000 πολίτες(600 από κάθε φυλή) οι οποίοι εκλέγονταν με κλήρο από τους ελεύθερους πολίτες άνω των 30 ετών και είχαν ετήσια θητεία. Η Ηλιαία συνερχόταν σε ολομέλεια σπάνια και μόνο για την εκδίκαση πολύ σοβαρών υποθέσεων. Σε καθημερινή βάση, ήταν διαρθρωμένη σε αυτοτελή τμήματα των 600 δικαστών, εκ των οποίων 501 ήταν τακτικοί και οι υπόλοιποι αναπληρωματικοί. Την παραμονή της δίκης κληρωνόταν το τμήμα που θα εκδίκαζε την κάθε υπόθεση και οι δίκες ολοκληρώνονταν κατά τη διάρκεια μίας ημέρας με απλή πλειοψηφία και κατόπιν μυστικής ψηφοφορίας. Οι ηλιαστές (δικαστές της Ηλιαίας) εισέπρατταν από το 450 περίπου π.Χ., ημερήσια αμοιβή για κάθε παράστασή τους και οι αποφάσεις της Ηλιαίας ήταν τελεσίδικες, χωρίς την δυνατότητα έφεσης. Οι δικαστικές αρμοδιότητες της Ηλιαίας κάλυπτε ένα ευρύ φάσμα του αθηναϊκού δικαίου, από απλές αστικές υποθέσεις, μέχρι και πολύ σημαντικές πολιτικές δίκες. Τέλος, η Ηλιαία εκδίκαζε τις αγωγές για προδοσία και υπεξαίρεση δημόσιου χρήματος(εισαγγελία), καθώς και τις προσφυγές πολιτών για παράνομα η παράτυπα ψηφίσματα της Εκκλησίας του Δήμου(γραφή παρανόμων).
Οι διευρυμένες αρμοδιότητες των δικαστηρίων, το τελεσίδικο των αποφάσεων και η εκδίκαση μεγάλων υποθέσεων κατά αρχόντων και πολιτικών, προσέδωσε στους ηλιαστές μεγάλη δύναμη και κύρος. Μοιραία, λοιπόν, η διαφθορά είχε παρεισφρήσει στους κόλπους της δικαιοσύνης, αφού οι δικαστές συνήθως ήταν ηλικιωμένοι και προέρχονταν από τις ασθενέστερες οικονομικές τάξεις.
4) Τα δημόσια αξιώματα. Καταλαμβάνονταν από πολίτες άνω των 30 ετών οι οποίοι εκλέγονταν με κλήρο για θητεία ενός έτους. Κάποια συγκεκριμένα αξιώματα, όπως οι ταμίες, οι στρατιωτικοί άρχοντες και ο προϊστάμενος της υπηρεσίας ύδρευσης εκλέγονταν με χειροτονία, αφού οι θέσεις απαιτούσαν εξειδίκευση. Τα κυριότερα δημόσια αξιώματα, όπως προηγούμενα έχει αναφερθεί, ήταν αυτά 9 αρχόντων, του επωνύμου άρχοντα, του βασιλέα, του πολέμαρχου και των 6 θεσμοθετών. Οι περισσότεροι δημόσιοι λειτουργοί υπάγονταν στη δικαιοδοσία της Βουλής των 500, από την Βουλή ελέγχονταν και ενώπιον της Βουλής υποβάλλονταν σε δοκιμασία πριν την ανάληψη των καθηκόντων τους. Οι 9 άρχοντες υποβάλλονταν και σε δεύτερη δοκιμασία ενώπιον της Ηλιαίας. Άλλοι δημόσιοι λειτουργοί ήταν οι δέκα ταμίες, οι δέκα αποδέκτες, οι δέκα λογιστές, οι δέκα αστυνόμοι, οι δέκα επόπτες του εμπορίου κ.λ.π.
Μέχρι τα μέσα του 5ου αι. π.Χ. τα δημόσια αξιώματα καταλάμβαναν μόνο πολίτες από τις δύο ανώτερες τάξεις, των πεντακοσιομέδιμνων και των ιππέων. Από το 457 και μετά πρόσβαση στα δημόσια αξιώματα είχαν και οι ζευγίτες και οι θήτες. Μόνο το αξίωμα του στρατηγού παρέμεινε προνόμιο της ανώτερων τάξεων, αφού προϋπόθεση για τη συγκεκριμένη θέση ήταν η κατοχή ιδιόκτητης γης στην Αττική. Μόνο οι στρατηγοί μπορούσαν να αποκτήσουν κάποια πολιτική επιρροή, αφού ήταν και οι μόνοι που είχαν απεριόριστο δικαίωμα επανεκλογής. Αντίθετα, οι άρχοντες και οι διάφοροι αξιωματούχοι δεν έγιναν ποτέ φορείς πολιτικής εξουσίας, αλλά παρέμειναν αυτό που ήταν και ο αρχικός τους προορισμός: εκτελεστικά όργανα στη υπηρεσία του λαού.
Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΠΟΧΗ
Το δημοκρατικό μοντέλο διακυβέρνησης της αρχαίας Αθήνας, θεωρείται σήμερα ως το μεγάλο πολιτικό οικοδόμημα πάνω στο οποίο στηρίχτηκαν όλα τα σύγχρονα καθεστώτα. Και όχι άδικα. Σήμερα, 2.500 χρόνια μετά, στις πολιτισμένες και εξευγενισμένες κοινωνίες του 21ου αιώνα, η πιο διαδεδομένη μορφή διακυβέρνησης είναι η δημοκρατία δια αντιπροσώπων. Αλλά τις περισσότερες φορές, οι αντιπρόσωποι αυτοί είναι μια πολύ μικρή μειοψηφία του συνόλου του λαού.
Η αμεσότητα, όμως, της αθηναϊκής δημοκρατίας, με την δυνατότητα συμμετοχής στα πολιτειακά όργανα που παρείχε σε όλους τους πολίτες, είναι ένα φαινόμενο μοναδικό, όχι μόνο στην Αρχαιότητα, αλλά και σε ολόκληρη την πολιτική ιστορία του ανθρώπινου γένους.
Μια τέτοια παρακαταθήκη, σε μας τους σύγχρονους Έλληνες, είναι φυσικό να μας «πέφτει βαριά». Το ζητούμενο, πάντως, σήμερα δεν θα πρέπει να είναι απλά το αίσθημα της περηφάνιας και της ψυχικής ανάτασης από τα σπουδαία επιτεύγματα των προγόνων μας, αλλά και η διατήρηση και η διάδοση αυτής της μεγάλης και σημαντικής κληρονομιάς.-
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Α. Μήλιος, Ν. Μπιργάλιας, Ε. Παπαευθυμίου, Α. Πετροπούλου, Δημόσιος και Ιδιωτικός Βιος στην Ελλάδα Ι: Από την Αρχαιότητα έως και τα Μεταβυζαντινά Χρόνια, τόμος Α’, Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Αρχαία Ελλάδα, εκδ. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2000.
- Chester G. Starr, Η Γέννηση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, εκδ. Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1999.
- Josiah Ober, Μάζες και ελίτ στη Δημοκρατική Αθήνα, εκδ. Πολύτροπον, Αθήνα 2003.
