Γράφει ο Γιώργος Κουρκούτας
(Φιλόλογος-Συγγραφέας)
Στις 17 Ιουνίου 1821, ο Γιουσούφ Πασάς που είχε έλθει για να ενισχύσει την άμυνα του Λάλα, κατά την διάρκεια της Πολιορκίας του από τους Έλληνες, αποφασίζει να φύγει μαζί με όλον τον πληθυσμό του Λάλα, με κατεύθυνση προς την Πάτρα. Η ελληνική προσπάθεια, τελικά, που είχε ξεκινήσει από τα μέσα Μαΐου 1821 θα στεφθεί από επιτυχία.
Ενώ είχε ξεκινήσει από τα μέσα Μαΐου η εκστρατεία των Ελλήνων (από 4 Νομούς της σημερινής Πελοποννήσου, αλλά και από Ζάκυνθο και Κεφαλονιά), με σκοπό την άλωση του Λάλα, ο φόβος ήταν μήπως βρούνε οι Τουρκαλβανοί του Λάλα ενισχύσεις ομοθρήσκων τους. Στο Λάλα έδρευαν οι φοβεροί πολεμιστές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που από τις πρώτες ημέρες της Εθνεγερσίας είχαν βγει από την έδρα τους και χτύπησαν σε πολλά σημεία τους Έλληνες επαναστάτες : σε Χλεμούτσι, Πύργο, Αγουλινίτσα, Λαντζόι, Στενά Κατσαρού.
Από τις 13 Μαΐου, αφού είχαν εξοντώσει και τους ατρόμητους αντιπάλους τους Χ. Βιλαέτη και Γ. Γιαννιά, δεν ξαναβγήκαν από το οροπέδιο της Φολόης. Πολέμησαν σε 3 μάχες με τους Έλληνες πολιορκητές τους, αλλά δεν έβλεπαν ότι μπορούσαν να επικρατήσουν. Τελευταία σύγκρουση αυτή στο Πούσι, στις 13 Ιουνίου, όπου, ενώ στην αρχή αιφνιδίασαν, μετά υποχώρησαν με απώλειες.
Η αναχώρηση και η λεηλασία του κάμπου της Ηλείας
Στις 17 Ιουνίου 1821 αποφάσισαν να αναχωρήσουν, αφήνοντας πίσω σαν απειλή ένα μήνυμα προς τους Έλληνες : να μην πειράξουν τίποτε στο Λάλα, διότι επιστρέφοντας θα τους τιμωρήσουν. Αλλά οι Έλληνες που μπήκαν στο Λάλα (με επικεφαλής μάλλον τους Κωνσταντίνο Πετμεζά και Δημήτριο Πλαπούτα) προέβησαν σε λεηλασία και πυρπόληση της πόλεως, με στόχο να μην έχουν κίνητρο να επιστρέψουν στον τόπο αυτό οι ως τότε αφέντες του.
Η διαδρομή που ακολούθησαν, με τελικό προορισμό την Πάτρα, ήταν μέσω Πύργου και Γαστούνης, με αδυναμία παρενόχλησής τους από τους Έλληνες. Για λεηλασία της Γαστούνης αναφέρει σε έγγραφό του των ημερών εκείνων ο Γεώργιος Σισίνης. «Οι άπιστοι αργώς οδοιπόρουν αρπάζοντες τα λείψανα Γαστούνης από πρόβατα, βόδια, γελάδια, άλογα εις τα οποία εφόρτωσαν γεννήματα και έπαιρναν μαζύ τους δια τροφάς τους, κατασφάζοντας χριστιανούς παίρνοντας σκλάβους. Οι στρατιώτες μας διασκορπισμένοι και ούτε τινάς ευρέθη να τους εναντιωθή».
Η σημασία του γεγονότος αυτού
Στις 22 Ιουνίου σημειώνει: «» Χθες οι άπιστοι απερνούσαν τας πεδιάδας και σύνορα Πάτρας και έβλεπον οπού από όποιον χωρίον απερνούσαν να αναβαίνη καπνός από εμπρησμόν, δι’ ο και έστειλα διαφόρους πεζούς να μάθω το κακόν έως πού ανέβη». Επίσης ζητά βοήθεια με φουσέκια από Δημητσάνα.
Ήταν μεγάλη επιτυχία η εξόντωση της βάσης του Λάλα, για τους εξής λόγους; 1. Τερματίζεται μία βάση που απειλούσε την Επανάσταση. 2. Ανοίγεται πλέον ο δρόμος για την κατάκτηση της Τριπολιτσάς. 3. Απεδείκνυε η όλη προσπάθεια την σημασία της κοινής συμμετοχής όλων σε έναν Αγώνα υπέρ Πίστεως και Πατρίδος που ήδη ξεκινούσε, και 4. Η παρουσία των Επτανησίων φανέρωνε ότι το μήνυμα της Ελευθερίας ένωνε όλους τους Έλληνες.
Κατά τον Κων. Γρ. Κυριακόπουλο (που περιγράφει την αποχώρηση των Τουρκαλβανών στο βιβλίο του για την Επανάσταση στην Ηλεία), η πολιορκία του Λάλα ήταν η Α΄ επιτυχία των Ελλήνων εναντίον οργανωμένου αμυντικού Τουρκικού Κάστρου στα χρόνια της Εθνεγερσίας.
