Μύθος, ένα σκόπιμο δημιούργημα της φαντασίας των αρχαίων Ελλήνων που αφορά στη φύση του κόσμου, στους Θεούς του Ολύμπου, στον θνητό άνθρωπο και στις μεταξύ τους σχέσεις.
Ο Αλφειός είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος και σε όγκο υδάτων ποταμός της Πελοπονήσσου. Κατά το μύθο ήταν γιός του Ωκεανού και της Τυθύος. Λατρεύοταν σαν Θεός από τους αρχαίους Ηλείους λόγω της ευφορίας που εξασφάλιζαν τα πλούσια νερά του. Καθ’ όλη τη μακρά πορεία του, απ’ τις πηγές του, στους δυτικούς πρόποδες του Πάρνωνα, ως τις εκβολές του, στον Κυπαρισσήεντα κόλπο προς τα νοτιοδυτικά της Αγουλινίτσας, αδιάκοπα καταβυθίζεται σε καταβόθρες για να αναδυθεί πιο κάτω και να ξαναχαθεί και να ξαναφανεί, μέχρι να ενωθεί με το αρμυρό στοιχείο. Μέσα από την παρατήρηση αυτού του φυσικού φαινομένου ξεπηδά ο μύθος του Αλφειού και της Αρέθουσας, νύμφης από της Αχαΐα που ήταν στην ακολουθία της θεάς Άρτεμης. Ο Αλφειός την ερωτεύεται σφόδρα, την πολιορκεί εναγωνίως, η νύμφη ζητά την προστασία της θεάς Άρτεμης που την τυλίγει σε σύννεφο και την στέλνει στην Ορτυγία. Η επιμονή του Αλφειού που την ακολουθεί ως το κέντρο της αρχαίας πόλης των Συρακουσών, οδηγεί την θεά να μεταμορφώσει την Αρέθουσα σε πηγή κι έτσι ο Αλφειός μεταμορφώνεται και αυτός σε ποταμό για να ενωθεί με την αγαπημένη του ρέοντας κάτω από τη θάλασσα μέχρι την Ορτυγία.
Η επιλογή των πανέμορφων ονομάτων του μύθου είναι αριστοτεχνική : «Αρέθουσα» είναι το θηλυκό της μετοχής του ρήματος ἀρέθω που σημαίνει «ὕδωρ ἀφθόνως ἀναβλύζον». «Αλφειός» προέρχεται από το ρήμα ἀλφάνω που σημαίνει πλουτοδότης, γονιμοποιός.
Ο Αλφειός που διασχίζει το Ιόνιο Πέλαγος για να σμίξει με την καλή του στη Σικελία σε μια πρώτη ανάγνωση εξιστορεί τη δύναμη της αγάπης που υπερνικάει το εμπόδιο της απόστασης και των ορίων που χωρίζουν δυο εραστές.
Συμβολίζει όμως και τον αποικισμό της Σικελίας από τους Έλληνες όπως πλήθος άλλων μύθων που σχετίζονται με τους τους αποικισμούς των Αρχαίων Ελλήνων όπου πάντα πρωταγωνιστεί ένας μεγάλος έρωτας για μία γυναίκα (Τρωικός Πόλεμος – αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη).
Οι ελληνικοί μύθοι είναι εξαιρετικά πολυσήμαντοι και πολυδιάστατοι και αποκαλύπτουν την αντίληψη των Αρχαίων Ελλήνων για τη ζωή, άλλοτε με αφηγηματικό άλλοτε με υπαινικτικό τρόπο. Η ελληνική μυθολογία και θρησκεία ανέδειξαν πρώτες τον άνθρωπο και τις δυνατότητες του ως υπέρτατη αξία, που θα επιτρέψει το πέρασμα από το «μύθο» στο «Λόγο». Οι ελληνικοί μύθοι φέρουν μέσα τους το σπέρμα της «γνώσης» γύρω από την οποία θα περιστραφεί ολόκληρη η επιστήμη της φιλοσοφίας και ο Δυτικός Ευρωπαικός πολιτισμός του 14ου αιώνα και έπειτα.
Ο μύθος του Αλφειού και της Αρέθουσας αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα ερμηνείας της φύσης με ηθικές και θεσμικές διαστάσεις και μαρτυρία ενός θεμελιώδους πολιτισμού, του αρχαιοελληνικού που ατενίζει τη ζωή σε μια αδιάσπαστη συνέχεια: θεοί, άνθρωποι και φύση σε μια αδιάσπαστη ενότητα.
