Γράφει ο Γιώργος Παναγιωτόπουλος
(Καθηγητής, Αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Πατρών)
Το Δημόσιο Πανεπιστήμιο αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους θεσμούς της χώρας, πυλώνας κοινωνικής συνοχής, επιστημονικής προόδου και εθνικής ανάπτυξης. Η λειτουργία του στηρίζεται σε υποδομές υψηλής ενεργειακής έντασης, χωρίς όμως να διαθέτει εμπορικό χαρακτήρα ή δυνατότητα ανάκτησης του κόστους μέσω ανταποδοτικών μηχανισμών. Παρά την κρισιμότητα του ρόλου του, το Δημόσιο Πανεπιστήμιο εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται από την ενεργειακή πολιτική ως κοινός καταναλωτής με χρεώσεις που κυμαίνονται από 0,135 – 0,155 €/kWh.
Η απουσία διακριτού ενεργειακού καθεστώτος για τα ΑΕΙ δημιουργεί συνθήκες οικονομικής ασφυξίας, επηρεάζει τον λειτουργικό και στρατηγικό τους προγραμματισμό και συχνά οδηγεί σε αναστολή επενδύσεων που σχετίζονται με την ποιότητα των σπουδών, την έρευνα και την τεχνολογική ανανέωση των υποδομών.
Αν και αποτελούν θεσμοθετημένους φορείς δημόσιας ωφέλειας, τα Δημόσια Πανεπιστήμια δεν προστατεύονται έναντι των διακυμάνσεων της αγοράς ενέργειας, ούτε εντάσσονται σε κάποιο μηχανισμό σταθερότητας ή ενίσχυσης.
Το Δημόσιο Πανεπιστήμιο έχει σταθερό, υψηλό και κοινωνικά αναγκαίο ενεργειακό φορτίο, χωρίς τα εργαλεία ή τη διαχειριστική ευελιξία να ανταπεξέλθει σε κρίσεις κόστους ή χρηματοδοτικά κενά. Η ενεργειακή πολιτική οφείλει να αναγνωρίσει τη θεσμική ιδιαιτερότητα των ΑΕΙ και να διαμορφώσει ένα διακριτό και βιώσιμο μοντέλο τιμολόγησης, προσαρμοσμένο στις ανάγκες τους.
Η ανάγκη για ένα Ακαδημαϊκό Τιμολόγιο Ενέργειας είναι συνεπώς επιτακτική.
Ένα ισχυρό προηγούμενο πολιτικής παρέμβασης αποτελεί το «πρόγραμμα – τιμολόγιο ΓΑΙΑ», που εφαρμόζεται επιτυχώς σε φορείς του πρωτογενούς τομέα και συνεταιριστικές δομές. Το πρόγραμμα αυτό, μεταξύ άλλων, εξασφαλίζει σταθερό κόστος ενέργειας, 0,093 –0,098 €/kWh, προβλέπει 10ετή χρονικό ορίζοντα, ρυθμίζει παλαιές οφειλές άτοκα και δημιουργεί μηχανισμό διαχειρίσιμου κινδύνου.
Με σχετική Υπουργική Απόφαση (ΦΕΚ Β’ 2214/11.04.2024), του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, εξειδικεύονται οι λεπτομέρειες για την εφαρμογή του συγκεκριμένου μέτρου. Στην ίδια απόφαση περιγράφεται και η διαδικασία ένταξης των καταναλωτών – ωφελούμενων, που υποχρεούνται να προσφέρουν οι πάροχοι.
Πιο συγκεκριμένα, οι χρεώσεις σύμφωνα με το «πρόγραμμα – τιμολόγιο ΓΑΙΑ», διαμορφώνονται από 0,093–0,098 €/kWh για ωφελούμενους χωρίς ληξιπρόθεσμες οφειλές και για ωφελούμενους με ληξιπρόθεσμες οφειλές 0,10 – 0,11 €/kWh
Το συγκεκριμένο μοντέλο ή κάποιο αντίστοιχο μπορεί να επεκταθεί ή να εφαρμοστεί, με αναλογικές προσαρμογές και στον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης. (Δημόσια Πανεπιστήμια, Ερευνητικοί Φορείς)
Η πρότασή μου για το Ακαδημαϊκό Τιμολόγιο Ενέργειας βασίζεται σε τρεις βασικούς άξονες:
- Νέα τιμολόγηση: Τιμή κιλοβατώρας μεταξύ 0,093–0,11 για τα πρώτα δύο έτη, με δυνατότητα διαπραγμάτευσης της τιμής για μέρος της κατανάλωσης (π.χ. 1/2) και σταθερής τιμής 0,09 €/kWh για το υπόλοιπο (π.χ.1/2) για τα επόμενα οκτώ έτη.
- Μακροπρόθεσμη ενεργειακή σταθερότητα: Συμβόλαιο 10ετίας, με προβλέψιμο κόστος και χωρίς ρήτρες χονδρεμπορικής αναπροσαρμογής.
- Ρύθμιση οφειλών και κίνητρα εξοικονόμησης: Εξόφληση ενδεχόμενων οφειλών σε έως 120 άτοκες δόσεις και σύνδεση του τιμολογίου με δράσεις ενεργειακής αναβάθμισης ή εγκατάστασης ΑΠΕ (net metering, ενεργειακές κοινότητες).
Η εφαρμογή του Ακαδημαϊκού Τιμολογίου Ενέργειας θα ενισχύσει:
- Τη λειτουργική βιωσιμότητα των Ιδρυμάτων, μέσα από μείωση έως και 40% στο ενεργειακό τους κόστος.
- Τη δημοσιονομική τους αυτονομία, εξαλείφοντας την ανάγκη για έκτακτες κρατικές επιχορηγήσεις.
- Τη δυνατότητα ενεργειακού μετασχηματισμού, με στροφή σε πράσινες και αποδοτικές τεχνολογίες.
- Την ισότιμη μεταχείριση με άλλες κατηγορίες φορέων δημοσίου συμφέροντος.
Η καθιέρωση του Ακαδημαϊκού Τιμολογίου Ενέργειας δεν είναι απλώς μέτρο διαχείρισης κόστους αλλά μια δομική παρέμβαση πολιτικής που μετασχηματίζει τον τρόπο με τον οποίο η Πολιτεία αντιλαμβάνεται, στηρίζει και προστατεύει τον ρόλο του Δημόσιου Πανεπιστημίου.
Είναι, κατά την εκτίμησή μου, ένα αναγκαίο εργαλείο που μπορεί να συνδέσει τη βιωσιμότητα με τη στρατηγική, την καθημερινή λειτουργία με την ενεργειακή μετάβαση και τη δημόσια αποστολή των ΑΕΙ με την πρακτική δυνατότητα εκπλήρωσής της.
Πιο συγκεκριμένα, χωρίς ληξιπρόθεσμες οφειλές μέχρι σήμερα, ως σενάριο εφαρμογής αναφέρω: Το Πανεπιστήμιο Πατρών, είναι ένας από τους μεγαλύτερους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας στη Δυτική Ελλάδα. Το έτος 2024, η συνολική δαπάνη για λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας ανήλθε περίπου στα 3,7 εκατομμύρια ευρώ, ποσοστό 35% του Τακτικού του Προϋπολογισμού. Με την πιθανή ένταξη σε μοντέλο αντίστοιχο του «προγράμματος – τιμολογίου ΓΑΙΑ» ή σε επέκταση εφαρμογής του, αναμένεται εξοικονόμηση κατά μέσο όρο 35% ως προς την δαπάνη, δηλαδή περίπου 1,3-1,4 εκατομμύρια ευρώ. Το παραπάνω δρώντας αθροιστικά με άλλα μέτρα και πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας που εφαρμόζονται (ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των χρηστών, τεχνολογική αναβάθμιση των εγκαταστάσεων, εφαρμογή οικονομικών κινήτρων), μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω σημαντική μείωση της δαπάνης για το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας.
Η εμπειρία του «προγράμματος – τιμολογίου ΓΑΙΑ» απέδειξε ότι μια ενεργειακή πολιτική βασισμένη στην κοινωνική στόχευση, τη θεσμική συνέπεια και την οικονομική λογική είναι απολύτως εφαρμόσιμη.
Το Δημόσιο Πανεπιστήμιο δεν μπορεί να συνεχίσει να επιβαρύνεται με τιμές και όρους που δεν ανταποκρίνονται στη φύση και την αποστολή του.
Η πρότασή μου για ακαδημαϊκό τιμολόγιο ενέργειας δηλαδή για Ειδικό Τιμολόγιο Ενέργειας για τα ΑΕΙ, εμπνευσμένη από το «ΓΑΙΑ», είναι ρεαλιστική, δίκαιη και απολύτως αναγκαία. Δεν πρόκειται για προνόμιο των Δημοσίων Πανεπιστημίων αλλά για εργαλείο θεσμικής ισοτιμίας και λειτουργικής βιωσιμότητας.
Η Πολιτεία οφείλει να προχωρήσει με αποφασιστικότητα στην ενεργειακή θωράκιση της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Το Δημόσιο Πανεπιστήμιο δεν είναι εμπορικός καταναλωτής. Είναι δημόσιος θεσμός. Και η ενέργεια που χρειάζεται δεν είναι κόστος αλλά επένδυση στη γνώση και το μέλλον.
ΥΓ. Η παρούσα πρόταση δεν διεκδικεί την μοναδικότητα της λύσης του ζητήματος. Θα αποσταλεί όμως στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας για πιθανή αξιολόγηση και θα κατατεθεί, για ενδεχόμενη συζήτηση, στην επικείμενη 109η Σύνοδο Πρυτάνεων, 8-11 Ιουλίου 2025.
